Trong bối cảnh chuyển đổi số và cải cách hành chính, Mặt trận đang từng bước đổi mới phương thức hoạt động: từ tuyên truyền, vận động sang đối thoại, đồng hành và phục vụ nhân dân. Việc triển khai các mô hình “MTTQ điện tử”, “chính quyền thân thiện” đang mở ra hướng đi mới để phát huy dân chủ trực tiếp, giúp người dân tham gia vào quá trình ra quyết định của chính quyền.
Tại hội thảo khoa học “Phát huy vai trò nòng cốt của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc”, bà Hà Thị Nga, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQVN nêu rõ: Thực tiễn hoạt động thời gian qua cho thấy, Mặt trận các cấp luôn nỗ lực phấn đấu phát huy vai trò, trách nhiệm trong hệ thống chính trị và đời sống xã hội. Qua đây, vai trò, vị trí của Mặt trận ngày càng được nâng cao với những đóng góp tích cực trong sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước.
Trong thực hiện dân chủ, Mặt trận các cấp đã thể hiện vai trò nòng cốt để phát huy quyền làm chủ của nhân dân trên nhiều lĩnh vực, tích cực thực hiện dân chủ ở cơ sở, chú trọng nâng cao chất lượng hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng. Nhiệm vụ nắm bắt, tập hợp, phản ánh ý kiến, kiến nghị của nhân dân đến các cơ quan Nhà nước được Mặt trận các cấp thực hiện nền nếp.
Kết quả xử lý các ý kiến, kiến nghị, nguyện vọng của Nhân dân được tập hợp, báo cáo và phản hồi lại với Nhân dân qua các kênh thông tin của Ủy ban MTTQVN, các tổ chức chính trị-xã hội và các tổ chức thành viên.
Nhiệm vụ giám sát, phản biện xã hội, tham gia xây dựng Đảng, xây dựng Nhà nước của Mặt trận các cấp được thực hiện ngày càng thực chất, đã chủ động phối hợp và duy trì thực hiện quy định người đứng đầu cấp ủy, chính quyền đối thoại trực tiếp với Nhân dân để kịp thời giải quyết các kiến nghị, phản ánh.
Để tăng cường sự đồng thuận trong xã hội, Ủy ban MTTQVN và các tổ chức thành viên đã phối hợp chính quyền tích cực tuyên truyền, vận động thực hiện công tác giảm nghèo, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần nhân dân, nhất là vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn...Mặt trận và các tổ chức thành viên tích cực thực hiện nhiệm vụ đại diện, chăm lo, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của các tầng lớp nhân dân, đồng bào dân tộc, tôn giáo.
Đề cập đến việc đổi mới dân chủ cơ sở, hướng đến nền dân chủ thực chất, đại biểu Quốc hội Trương Xuân Cừ (đoàn TP Hà Nội) nhấn mạnh về vai trò của Mặt trận trong dự thảo các văn kiện trình Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng.
Theo đại biểu thành phố Hà Nội, dự thảo nêu: "Phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội, đoàn thể nhân dân trong đại diện thực hiện quyền làm chủ của Nhân dân", như thế là rất đúng. Song, đại biểu Cừ cho rằng nên cân nhắc tích hợp, tiếp tục đổi mới nội dung, phương thức hoạt động, phát huy vai trò nòng cốt chính trị của MTTQVN. Như vậy sẽ logic hơn, tránh cắt lát, lặp lại về sau.
Tại Hội nghị Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam lần thứ năm, khóa X, ông Phan Trung Lý, nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội cũng thể hiện sự quan tâm đến các nhiệm vụ, giải pháp phát huy sức mạnh của Nhân dân và khối đại đoàn kết toàn dân tộc - nhân tố quyết định mọi thắng lợi của cách mạng Việt Nam; đổi mới phương thức hoạt động của MTTQVN, các đoàn thể chính trị - xã hội.
Theo ông Phan Trung Lý, trong nội dung dự thảo các văn kiện trình Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng phần về xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc, phát huy vai trò của MTTQVN, các tổ chức chính trị - xã hội là điểm đặc biệt quan trọng. Đây không chỉ là vấn đề chính trị – xã hội, còn là yêu cầu thể chế căn bản để bảo đảm quyền làm chủ của Nhân dân được thực hiện thực chất, thông qua giám sát, phản biện xã hội và kiến nghị chính sách.
Góp ý một số định hướng và giải pháp nhằm phát huy mạnh mẽ, thực chất hơn nữa vai trò của MTTQVN trong giai đoạn tới, ông Phan Trung Lý nêu rõ: Cần nhận thức rõ rằng, giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận không phải là "phụ trợ" mà là một hình thức giám sát quyền lực của Nhân dân, được Hiến pháp 2013 và Quyết định số 217-QĐ/TW, 218-QĐ/TW của Bộ Chính trị xác lập.
Dự thảo văn kiện nên bổ sung định hướng: Xây dựng cơ chế pháp lý rõ ràng, ổn định, có tính bắt buộc để các cơ quan nhà nước, tổ chức Đảng, chính quyền các cấp có trách nhiệm tiếp thu, giải trình kết quả giám sát và phản biện của MTTQ; Nâng cấp khuôn khổ pháp lý hiện hành (sửa đổi Luật Mặt trận Tổ quốc Việt năm 2015, các nghị định hướng dẫn) nhằm xác định cụ thể thẩm quyền, quy trình, tiêu chuẩn, trách nhiệm giải trình sau giám sát, phản biện; Xây dựng "Cơ chế phản hồi chính sách xã hội" - theo hướng các ý kiến của Mặt trận phải được đưa vào quy trình soạn thảo, thẩm định và đánh giá chính sách, luật pháp của Nhà nước.
Bên cạnh đó, giám sát xã hội không thể dừng ở hình thức "báo cáo" hay "nêu vấn đề", mà phải trở thành hoạt động khoa học, chuyên nghiệp, có căn cứ dữ liệu; cần nâng cao vai trò của Mặt trận trong đánh giá hài lòng của người dân đối với hoạt động công vụ, coi đây là một kênh phản biện xã hội định lượng quan trọng; tăng cường tính thiết chế và tính công khai, minh bạch trong hoạt động kiến nghị; phát huy vai trò đại đoàn kết, quy tụ trí tuệ nhân dân trong giám sát và phản biện. Nhận định MTTQVN là trung tâm đoàn kết, nên hoạt động giám sát, phản biện cần huy động trí tuệ của giới chuyên gia, nhà khoa học, hội nghề nghiệp, tôn giáo, đồng bào dân tộc và cộng đồng doanh nghiệp, ông Phan Trung Lý đề nghị văn kiện xác định rõ: Khẳng định mạnh mẽ hơn vai trò và sự cần thiết phải có giám sát, phản biện xã hội, quy định cơ chế bắt buộc để Mặt trận thực hiện giám sát, phản biện xã hội; Coi đây là một cơ chế bắt buộc quan trọng thực hiện dân chủ xã hội chủ nghĩa trong điều kiện Đảng ta là Đảng duy nhất lãnh đạo và cầm quyền. Đồng thời, văn kiện quy định rõ trách nhiệm tiếp nhận, tiếp thu và cơ chế phản hồi ý kiến giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận; Xây dựng "Mạng lưới phản biện xã hội nhân dân", huy động đội ngũ chuyên gia độc lập, nhà khoa học tham gia tư vấn, giám sát chính sách; Kết nối giám sát – phản biện của Mặt trận với các chương trình quốc gia về đổi mới sáng tạo, phát triển bền vững, chuyển đổi số, nhằm làm sâu sắc thêm tính thực chất và hiện đại của cơ chế này.
