Quá trình phát triển ý tưởng thiết kế luôn gắn với mục đích sử dụng, khi thiết kế không gian kiến trúc sẽ có tính đến không gian nội thất hình thành. Mối quan hệ này thể hiện sự tương tác và tác động qua lại; chuyển hóa và phát triển… Trong hoạt động hướng dẫn học đồ án của sinh viên (Khoa Tạo dáng Công nghiệp-Trường ĐH Mở Hà Nội); việc hướng dẫn theo quá trình gắn liền lý thuyết và thực hành còn là việc tạo tình huống – đề xuất và gắn yếu tố thực tiễn vào một phần hoặc toàn bộ hoạt động học của đồ án thiết kế nội thất. Hướng nghiên cứu mối quan hệ giữa ngũ hành với vật liệu nội thất và mối liên hệ giữa ngũ hành với bản mệnh gia chủ của không gian nội thất cũng là một trong những tình huống – thông số thiết kế, để người học giải quyết, đề xuất giải pháp, đưa ra phương án thiết kế. Từ đó điều chỉnh phương pháp dạy học (ra đề, hướng dẫn, chấm bài) và tiến hành phân tích, đánh giá, tổng kết sau khi kết thúc học phần. Mục đích nâng cao chất lượng đào tạo, giúp người học phát huy khả năng sáng tạo, chủ động học tập, vận dụng kiến thức và vì sự tiến bộ của người học.
1. Tính cần thiết nghiên cứu yếu tố ngũ hành trong đồ án nội thất nhà ở
Tìm hiểu những mối quan hệ giữa các yếu tố thực tế và xử lý tình huống trong đề bài thiết kế nội thất như ngũ hành với Vật liệu nội thất, ngũ hành với bản mệnh gia chủ hoặc màu sắc vật liệu nội thất với mệnh ngũ hành [1]… Việc này nhằm giúp sinh viên hiểu và biết một cách cơ bản mối quan hệ giữa các yếu tố này và cách ứng dụng vào thiết kế nội thất, tạo không gian sống cân bằng và hài hòa. Trong lĩnh vực thiết kế nội thất, vật liệu được coi là một trong những yếu tố quan trọng nhất đóng vai trò sống còn trong chức năng của không gian nội thất. Việc lựa chọn các vật liệu này theo các tiêu chí rõ ràng được coi là một trong những yếu tố đầu vào quan trọng nhất đảm bảo sự thành công và hiệu quả thực tế của dự án.
Nghiên cứu đồ án thiết kế nội thất nhà ở (Trường ĐH Mở Hà Nội) cho thấy không chỉ để có khối lượng, có điểm mà rất cần người học chủ động tìm hiểu và làm rõ các tiêu chí, (theo đề bài) [2] từ đó áp dụng và triển khai khi lựa chọn vật liệu trong thiết kế nội thất của mình. Qua quan sát tính cần thiết của vật liệu nội thất kết hợp với công năng sử dụng và chủ đạo là khai thác yếu tố ngũ hành để phân tích và làm cơ sở khoa học để đưa ra các tiêu chí lựa chọn vật liệu nội thất theo từng không gian chức năng của nội thất nhà ở.
Việc áp dụng các ý tưởng sáng tạo của sinh viên, về cơ bản là nghệ thuật, kỹ thuật, chức năng, thẩm mỹ, kinh tế và môi trường, sẽ được xem xét khi kết hợp với lựa chọn vật liệu. Đây được coi như một yếu tố thiết kế đối với sinh viên học chuyên ngành. Sinh viên lựa chọn, đề xuất một yếu tố ngũ hành kết hợp với vật liệu nội thất cho một không gian chức năng hoặc một nhóm vật liệu sẽ tạo nên sự nhận diện về chức năng thẩm mỹ (từ thiết kế đến sử dụng; từ cảm nhận đến cảm xúc). Giải pháp của từng phương án thiết kế nội thất có tham số là mối quan hệ giữa ngũ hành với vật liệu nội thất sẽ phản ánh những hiệu ứng cảm quan thông qua vật liệu, hình dạng, kết cấu và màu sắc. Qua những bản phác thảo và thiết kế sơ bộ – hình vẽ kỹ thuật sinh viên diễn họa và thể hiện tự chủ cá nhân khi kết hợp những yếu tố thiết kế như: Tính cân bằng (cân bằng hình, bố cục, màu sắc, đường nét, năng lượng)… Phân tích không gian trên cơ sở chức năng, nhu cầu sử dụng, tính cố định hoặc linh hoạt (đa năng) kết hợp với ngũ hành theo bản mệnh, theo màu sắc, theo phương vị, theo hình dạng và hướng chính. Việc bố trí đồ đạc, đồ nội thất (dựa trên hình dạng mặt bằng đã có) theo nguyên tắc ngũ hành tương sinh [3] (Kim sinh Thủy, Thủy sinh Mộc, Mộc sinh Hỏa, Hỏa sinh Thổ, Thổ sinh Kim); ví dụ như: Đồ vật thuộc mệnh Mộc (như kệ gỗ, bàn ăn gỗ) gần đồ vật thuộc mệnh Thủy (như bồn rửa, rèm cửa màu xanh)…
Phần phác thảo minh họa phương án thiết kế không gian chức năng trong thiết kế nội thất nhà ở có tính đến yếu tố ngũ hành, màu sắc, vật liệu nội thất, rất cần quá trình nghiên cứu của sinh viên và cần phải được diễn họa đúng với ý tưởng qua yếu tố thiết kế kết hợp với các thành tố cấu thành của không gian chức năng trong kiến trúc nhà ở. Qua quan sát người học (ở phần bản vẽ phác thảo phối cảnh này) [4], đa phần sinh viên vẽ theo cảm tính theo thói quen và chưa bám sát vào ý tưởng thiết kế.
Ngũ hành –Yếu tố thiết kế trong đồ án nội thất nhà ở, được đề xuất cho sinh viên tìm hiểu trên góc độ nghiên cứu lý thuyết (tìm hiểu có sự hỗ trợ trong khi dạy và học đồ án nội thất) và hoạt động thực tiễn (có ví dụ minh họa cho người học) [5]. Khi hiểu được những yếu tố này sẽ giúp cho người thiết kế (sinh viên) biết hướng chủ đạo lựa chọn vật liệu cho không gian nội thất một cách phù hợp.
Vật liệu nội thất [6]- có hai thành phần: vật chất cấu tạo- cấu trúc liên kết và chất liệu bề mặt-chất cảm và màu sắc.
- Màu: Có màu nóng, màu lạnh và màu trung tính
- Sắc độ của màu: Liên quan đến độ đậm, nhạt, sáng, tối; phân rõ chính, phụ.
- Chất liệu bề mặt vật liệu nội thất: Các vật liệu hình thành nên bề ngoài của hình thể dù là tự nhiên hay nhân tạo đều có dạng cấu trúc bề mặt riêng. Đặc trưng chất liệu bề mặt của chúng có thể được mô tả như: Mịn, nhám, trơn, gồ ghề, trong, đục…
Ngoài ra, có chất liệu phủ bề mặt, có 4 loại chất phủ bề mặt được sử dụng phổ biến trong ngành thiết kế nội thất là Sơn, Acrylic, Melamine, Laminate và Veneer. Sơn có loại sơn trong nhà, sơn ngoài nhà, có loại phổ thông, có loại cao cấp, có loại chuyên dụng. Chất liệu phủ Melamine và Laminate là hai loại chất liệu thông dụng nhất còn Acrylic, Veneer là chất liệu cao cấp.
Màu sắc – Trong thiết kế nội thất nhà ở [7]
Màu đỏ là màu thể hiện đam mê, phấn khích, sắc đẹp và tình yêu. Bên cạnh đó, màu đỏ còn làm tăng hô hấp. Nó thường được dùng trong các không gian giải trí. Đây là màu sắc hợp với những người có cá tính mạnh. Song, chính nó cũng thể hiện cảm xúc sợ hãi và tiêu cực.
Màu vàng là màu thể hiện sự vui tươi, tràn đầy năng lượng. Mặc dù là màu của niềm vui, ấm áp, thịnh vượng, song, theo nhiều nghiên cứu, màu vàng khiến nhiều người dễ mất bình tĩnh, dễ thất vọng hoặc tức giận. Bởi vậy, màu này chỉ hợp trong các không gian nhà bếp, phòng tắm, phòng ăn.
Màu cam là màu của năng lượng. Tạo sự nhiệt tình và phấn khích, khiến không gian trở nên sáng vui nhộn và phấn khích. Màu này thường được sử dụng tại các không gian tập luyện thể thao, các phòng gym. Nó giúp mọi người giải tỏa những cảm xúc dồn nén khi tập luyện.
Màu xanh lá cây mang cảm giác an toàn, an nhiên. Màu này được coi là màu giúp giảm các căng thẳng về thần kinh. Theo các đánh giá, màu này là màu trung tính. Bởi vậy, trong thiết kế nội thất, màu xanh lá cây phù hợp với tất cả các phòng.
Màu xanh da trời thể hiện sự dịu dàng mát mẻ, an toàn và nghiêm trang. Bên cạnh đó, màu này cũng giúp hô hấp và nhịp tim được ổn định hơn. Bởi vậy, màu xanh da trời được ưu tiên dùng trong các không gian nội thất như phòng ngủ, phòng bếp, phòng khách.
Màu hồng thể hiện sự nữ tính, tinh tế, nhẹ nhàng. Đây là màu thể sự sang trọng, quý phái. Trong thiết kế nội thất, màu hồng ưu tiên sử dụng cho các không gian trẻ em hoặc con gái. Bởi chúng thể hiện rõ nhất sự mộng mơ và bay bổng. Màu hồng phù hợp với những người thích lãng mạn.
Màu trắng mang đến sự hy vọng, sạch sẽ. Chúng cân bằng các mảng màu. Nó thường được sử dụng trong các phong cách nội thất của Bắc Âu. Đây là màu được sử dụng rất đa dạng trong thiết kế nội thất. Chúng tạo nên sự thoáng đãng, rộng rãi, mang đến sự dễ chịu, nhẹ nhàng.
Màu đen mang đến vẻ sang trọng quý phái, riêng biệt. Bên cạnh đó, màu này còn thể hiện sự huyền bí, và tinh tế. Đây là màu trong nội thất sử dụng cho các không gian quán cà phê, quán bar, các khu vực giải trí…
Màu nâu thiên về sử dụng trang trí hoặc màu nền. Chúng thể hiện chủ yếu ở các màu nội thất, màu gỗ, các yếu tố tự nhiên. Màu nâu thiên về các không gian sang trọng phòng khách.
Kết hợp màu sắc – Chọn lựa theo phương án thiết kế nội thất nhà ở
Sinh viên cần phối màu theo từng phương án thiết kế riêng và theo nguyên tắc phối màu cơ bản như: Phối 2 màu tương phản; phối 3 màu; phối các màu tương tự; phối 4 màu; Phối màu ô hình vuông; phối màu theo tỷ lệ (60-30-10); sử dụng màu đơn sắc.
Kết hợp vật liệu nội thất – Vật liệu nội thất được kết hợp với vật liệu kết cấu của nhà:
*Gạch + đá + bê tông: Trong nội thất nhà ở, việc sử dụng những vật liệu nội thất như đá, gạch và bê tông tại những vị trí khác nhau, sẽ mang lại những cảm xúc không giống nhau.
* Kim loại + gỗ + kính
- Kim loại: Thường được sử dụng trong các thành phần chịu lực như dầm, cột, và chủ yếu nó xuất hiện trong các thành phần trang trí với sự gia công tinh xảo mang màu sắc thủ công như lan can, cầu thang, đồ nội thất, trang trí;
- Gỗ: Được xem như một loại vật liệu xây dựng cơ bản, góp phần rất quan trọng trong không gian nội thất như: Sàn, tường, trần, đồ đạc;
- Kính: Là loại vật liệu xây dựng và trang trí với xuyên sáng, kính giúp dẫn ánh sáng vào các không gian tạo ra các hiệu ứng màu sắc sinh động cho không gian sống.
2. Mô tả mối quan hệ giữa yếu tố ngũ hành và vật liệu nội thất tương ứng với từng không gian trong nội thất nhà ở
3. Đề xuất các bước tìm ý thiết kế và tiêu chí của nhiệm vụ thiết kế liên quan đến yếu tố ngũ hành và vật liệu nội thất cho sinh viên thực hiện đồ án nội thất nhà ở.
*Xây dựng những tiêu chí hướng dẫn sinh viên như sau:
Đề xuất những nguyên tắc hướng dẫn sinh viên học đồ án thiết kế nội thất nhà ở (sử dụng ngũ hành- vật liệu nội thất).
Nguyên tắc 1: Xác định rõ vị trí chỉ huy làm chủ không gian thiết kế nội thất. Đây chính là vị trí chính, nhấn mạnh khi bố trí đồ nội thất trong phòng. Vị trí chính có nghĩa là vị trí thuận tiện, dễ quan sát, bao quát được không gian, được nhấn mạnh trên mặt bằng bố trí nội thất.
Nguyên tắc 2: Sắp xếp nội thất bám theo hình dạng mặt bằng và lưu thông khí. Bố trí nội thất trên mặt bằng nên gọn gàng bám theo trục không gian, tránh lộn xộn, tránh để đồ vướng/quay lưng về phía cửa đi, ngăn ánh sáng và thông gió từ cửa sổ.
Nguyên tắc 3: Tạo sự cân bằng và cân đối. Áp dụng những yếu tố: Cân bằng, cân đối, tạo năng lực tích cực và cảm giác bình an cho người sử dụng.
Kết luận
Sinh viên học đồ án nội thất nhà ở cần đưa yếu tố ngũ hành với vật liệu nội thất vào trong thiết kế của mình vì tính khoa học, tâm lý học của yếu tố này trong thực tế.
Thực hành nghề gắn liền với nhu cầu xã hội và có tính áp dụng cao thì người học sẽ tự nâng cao được kinh nghiệm thiết kế và chất lượng đào tạo cũng sẽ thay đổi theo hướng tích cực và thiết thực.
ThS.KTS Nguyễn Huy Hoàng – Trường ĐH Mở Hà Nội
© Tạp chí kiến trúc
Ghi chú
Nghiên cứu này được tài trợ bởi đề tài cấp Trường ĐH Mở Hà Nội, Mã số 2023-03-38.
Tài liệu tham khảo.
[1] Nguyễn Thế Hùng (2007): Ngũ hành & Khoa học; NXB Văn Hóa – Thông Tin 12/ 2007.
[2] Bộ môn Nội thất, Khoa Tạo dáng Công nghiệp, Trường ĐH Mở Hà Nội (2022): Bộ đề cương chi tiết, đề thi, đáp án thi, ma trận đề thi theo chuẩn đầu ra của môn cơ sở kiến trúc;
[3] Tạp chí Triết học (2004) số 7 (158), tháng 7: Quy luật sinh khắc của ngũ hành trong nghệ thuật tạo hình phương Đông;
[4] Trường ĐH Mở Hà Nội (2023): Số liệu thống kê tập bài đồ án nội thất nhà ở sinh viên lớp K29NT khoa TDCN – Học kỳ 2 (2022-2023).
[5] Ngô Hồng Năng (2021) – Tạp chí kiến trúc số 9/2021: Tính khoa học của việc ứng dụng phong thủy trong một số công trình kiến trúc cổ Việt Nam;
[6] Trần Văn Chử, Nguyễn Thị Hương Giang (2011); Giáo trình vật liệu nội thất; Trường Đại Học Lâm nghiệp;
[7] Nguyễn Việt Khoa (2016): Sổ tay đồ án nội thất – NXB Xây dựng
