Sàn TMĐT không thể phủi trách nhiệm trong việc kiểm soát hàng giả

Hàng giả, hàng nhái từ lâu đã trở thành một vấn đề nhức nhối trên toàn cầu, gây thiệt hại nghiêm trọng cho người tiêu dùng, doanh nghiệp sản xuất chân chính và cả nền kinh tế.

Hậu quả không chỉ là mất tiền

Trong bối cảnh thương mại điện tử (TMĐT) phát triển bùng nổ như hiện nay, vấn đề này càng trở nên phức tạp và khó kiểm soát hơn bao giờ hết.

Thực tế cho thấy, sự tiện lợi, nhanh chóng đã tạo hứng thú, thu hút rất người tiêu dùng giao dịch trên các sàn thương mại điện tử. Từ đó, với khả năng tiếp cận thị trường rộng lớn của các sàn TMĐT đã vô tình tạo điều kiện cho các đối tượng làm hàng giả, hàng nhái lợi dụng.

Dầu ăn cho vật nuôi thành dầu ăn của người được công khai bán.

Từ những mặt hàng xa xỉ như túi xách, đồng hồ, quần áo đến các sản phẩm thông dụng như mỹ phẩm, đồ điện tử, thực phẩm chức năng, tất cả đều có thể bị làm giả một cách tinh vi. Người tiêu dùng, đặc biệt là những người thiếu kinh nghiệm hoặc ham rẻ, rất dễ bị đánh lừa.

Hậu quả không chỉ là mất tiền mà còn có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, thậm chí tính mạng nếu mua phải những sản phẩm kém chất lượng, độc hại. Đối với các doanh nghiệp, hàng giả, hàng nhái làm suy giảm uy tín thương hiệu, mất doanh thu và làm giảm động lực đổi mới, sáng tạo.

Đây cũng là một trong những vấn nạn nhiều Đại biểu Quốc hội quan tâm, lên án và đẩy mạnh rà soát, thanh lọc và xử lý thật nghiêm minh. Với vai trò là "chợ ảo" kết nối người bán và người mua, các sàn TMĐT không thể hoàn toàn phủi bỏ trách nhiệm đối với việc kiểm soát hàng giả, hàng nhái trên nền tảng của mình.

Mặc dù họ thường tự nhận là trung gian và không trực tiếp sản xuất hay phân phối sản phẩm, nhưng việc cung cấp không gian giao dịch, quảng bá sản phẩm và thu phí dịch vụ đã đặt họ vào vị trí phải có nghĩa vụ nhất định.

Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2010 (sắp tới là Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023 có hiệu lực từ 01/7/2024) quy định rõ quyền và nghĩa vụ của người tiêu dùng, trong đó có quyền được cung cấp thông tin chính xác về sản phẩm, hàng hóa.

Các tổ chức, cá nhân kinh doanh có trách nhiệm cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác và phải chịu trách nhiệm về thông tin đó. Sàn TMĐT, với vai trò là người cung cấp dịch vụ giao dịch, có trách nhiệm đảm bảo các thông tin về sản phẩm, người bán được công khai, minh bạch.

Đặc biệt, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023 đã bổ sung thêm trách nhiệm của tổ chức, cá nhân kinh doanh trên không gian mạng, bao gồm trách nhiệm rà soát, gỡ bỏ thông tin vi phạm, và cung cấp thông tin của người bán cho cơ quan có thẩm quyền khi có yêu cầu.

Tiến sĩ, luật sư Đặng Văn Cường

Mặt khác, theo Nghị định 52/2013/NĐ-CP về Thương mại điện tử đã quy định chi tiết về các hoạt động TMĐT, trong đó có trách nhiệm của sàn TMĐT.

Cụ thể, các sàn phải có cơ chế kiểm soát, rà soát để đảm bảo thông tin về hàng hóa, dịch vụ trên sàn không vi phạm pháp luật; hỗ trợ cơ quan quản lý nhà nước điều tra, xử lý các hành vi vi phạm pháp luật trên sàn. Nghị định cũng yêu cầu sàn TMĐT phải có cơ chế tiếp nhận và giải quyết khiếu nại của khách hàng liên quan đến hàng hóa, dịch vụ.

Ngoài ra, Bộ luật Dân sự 2015 quy định chung về quyền và nghĩa vụ dân sự, bao gồm trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng. Nếu sàn TMĐT có lỗi trong việc để hàng giả, hàng nhái được bày bán gây thiệt hại cho người tiêu dùng, họ có thể phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại theo quy định của Bộ luật Dân sự.

ứng dụng công nghệ là những giải pháp then chốt

Mặc dù đã có nhiều quy định pháp luật liên quan, nhưng tốc độ phát triển của TMĐT quá nhanh khiến pháp luật đôi khi chưa theo kịp hoặc những quy định chưa đủ mạnh để xử lý triệt để.

Chính vì thế, phải nhanh chóng bổ sung, hoàn thiện hệ thống pháp luật, nâng cao năng lực thực thi và ý thức của các chủ thể.

Trước hết, phải bổ sung quy định buộc các sàn TMĐT phải có cơ chế kỹ thuật, công nghệ để chủ động rà soát, phát hiện và loại bỏ các sản phẩm có dấu hiệu là hàng giả, hàng nhái, hoặc vi phạm quyền sở hữu trí tuệ trước khi sản phẩm được đăng bán, hoặc ngay khi phát hiện.

Thứ hai, cần quy định rõ ràng về trách nhiệm của sàn trong việc cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác về người bán (địa chỉ, số điện thoại, mã số thuế...) cho cơ quan chức năng khi có yêu cầu, hoặc cho người tiêu dùng nếu có tranh chấp phát sinh, đặc biệt trong trường hợp người bán là tổ chức, cá nhân nước ngoài.

Thứ ba, cần yêu cầu các sàn TMĐT phải có thời hạn cụ thể và rõ ràng để tiếp nhận, xử lý các khiếu nại, tố cáo về hàng giả, hàng nhái, cũng như thời hạn gỡ bỏ sản phẩm vi phạm. Ngoài ra, còn có thể tăng cường chế tài xử phạt để nghiêm khắc, răn đe để nâng cao ý thức cũng như ngăn chặn các hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng nhái trên môi trường mạng.

Bên cạnh đó, với sự phát triển của công nghệ ngày nay, ta hoàn toàn có thể ứng dụng công nghệ cao như ứng dụng công nghệ AI, Big Data, Blockchain để nhận diện, truy vết hàng giả, hàng nhái trên môi trường mạng.

Đồng thời, nâng cao năng lực cho cán bộ thực thi pháp luật về TMĐT, sở hữu trí tuệ, công nghệ thông tin để có thể hiểu và xử lý hiệu quả các hành vi vi phạm trên không gian mạng.

Ngoài đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức của người tiêu dùng về tác hại của hàng giả, hàng nhái và cách nhận biết sản phẩm thật, cần khuyến khích người tiêu dùng tố các các hành vi vi phạm để nhanh chóng ngăn chặn.

Trước hết cần đơn giản hóa quy trình báo cáo vi phạm cho người tiêu dùng và chủ sở hữu quyền, đồng thời đảm bảo phản hồi và xử lý nhanh chóng các báo cáo này. Mặt khác, để tạo không gian sân chơi uy tín, minh bạch cho cá nhân, doanh nghiệp kinh doanh trên các sàn thương mại điện tử, cần tiếp tục phát triển và kiểm soát chặt chẽ các chương trình gian hàng chính hãng, giúp người tiêu dùng yên tâm hơn khi mua sắm.

Cuộc chiến chống hàng giả, hàng nhái trên sàn TMĐT là một thách thức lớn, đòi hỏi sự chung tay của cả Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng. Việc hoàn thiện khung khổ pháp luật với những quy định chặt chẽ hơn về trách nhiệm của sàn TMĐT, tăng cường chế tài xử phạt, cùng với việc nâng cao năng lực thực thi và ứng dụng công nghệ là những giải pháp then chốt.

Chỉ khi có một hệ thống pháp luật đủ mạnh, được thực thi nghiêm minh và sự hợp tác tích cực từ tất cả các bên, chúng ta mới có thể tạo ra một môi trường TMĐT minh bạch, an toàn và phát triển bền vững.