Chiều 25/9, tại TP.HCM, Diễn đàn “Thúc đẩy điện tái tạo cho doanh nghiệp: Vấn đề đặt ra trong thực tiễn và giải pháp thực hiện” đã diễn ra dưới sự chỉ đạo của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI).
Phát biểu tại diễn đàn, ông Nguyễn Xuân Quy – Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng sạch Việt Nam, kiêm Trưởng Văn phòng đại diện tại TP.HCM khẳng định, điện mặt trời áp mái là một trong những hướng đi chiến lược đúng đắn được Đảng và Nhà nước xác định, không chỉ góp phần bảo đảm an ninh năng lượng mà còn thúc đẩy phát triển kinh tế xanh và bền vững.
Theo ông Quy, điện mặt trời áp mái có nhiều lợi thế rõ rệt: tận dụng được mái nhà sẵn có, không chiếm đất, dễ triển khai, chi phí ngày càng rẻ nhờ nguồn cung dồi dào và tiến bộ công nghệ. Quan trọng hơn, mô hình này còn mang lại hiệu quả môi trường và xã hội sâu rộng khi khuyến khích các thành phần kinh tế, người dân và doanh nghiệp cùng tham gia vào sản xuất năng lượng sạch.
Tuy nhiên, ông Quy cũng chỉ ra một bất cập lớn đang tồn tại trong chính sách hiện hành, đó là khoảng trống pháp lý đối với mô hình “bên thứ ba” cung cấp điện tái tạo cho doanh nghiệp vừa và nhỏ.
Trong khi Nghị định 57 cho phép mua bán điện trực tiếp giữa nhà sản xuất và khách hàng lớn, và Nghị định 58 lại thúc đẩy mạnh mô hình tự sản tự tiêu cho hộ gia đình và doanh nghiệp có điều kiện, thì khối SME, chiếm tới 97% số lượng doanh nghiệp, đóng góp 45% GDP và tạo ra hơn 60% việc làm, lại rơi vào khoảng giữa, không đủ điều kiện tham gia cơ chế DPPA, cũng như gặp vô vàn khó khăn khi muốn tự đầu tư hệ thống năng lượng tái tạo. SME thường thiếu vốn đầu tư ban đầu, không có chuyên môn kỹ thuật để vận hành hệ thống, đồng thời phần lớn thuê nhà xưởng nên không sở hữu mái nhà để triển khai.
Mục tiêu Bộ Chính trị đặt ra tới năm 2023, tỷ lệ năng lượng tái tạo khoảng 25-30%Chính vì thế, nhiều doanh nghiệp buộc phải tìm đến những giải pháp tình thế như ký hợp đồng thuê hệ thống điện mặt trời, thực chất là hình thức mua điện gián tiếp – hoặc thành lập liên doanh với bên bán điện. Các cách làm này tuy tạm thời giải quyết được nhu cầu, nhưng tiềm ẩn nhiều rủi ro pháp lý và không thể nhân rộng bền vững. Thực trạng này cho thấy một nghịch lý: những doanh nghiệp năng động nhất, cần năng lượng sạch nhất lại là nhóm bị bỏ lại phía sau trong hành trình chuyển đổi xanh.
Từ những bất cập đó, ông Nguyễn Xuân Quy kiến nghị Chính phủ và các Bộ, ngành liên quan cần sớm hoàn thiện khung pháp lý chính thức cho mô hình “bên thứ ba” hay còn gọi là mô hình ESCO. Trong mô hình này, một nhà đầu tư chuyên nghiệp sẽ chịu trách nhiệm toàn bộ từ đầu tư, lắp đặt, vận hành cho đến bảo trì hệ thống năng lượng tái tạo (như điện mặt trời áp mái) tại chính cơ sở của doanh nghiệp.
Doanh nghiệp chỉ cần ký hợp đồng mua điện từ nhà đầu tư với mức giá cố định hoặc ưu đãi hơn giá lưới điện trong một thời hạn nhất định (ví dụ 15–20 năm), sau đó được chuyển giao lại toàn bộ hệ thống.
Đây là mô hình “ba bên cùng có lợi” khi doanh nghiệp được sử dụng điện sạch giá rẻ mà không phải đầu tư ban đầu; nhà đầu tư có mô hình kinh doanh rõ ràng, ổn định; còn Nhà nước thì đẩy mạnh được xã hội hóa đầu tư, giảm áp lực lên lưới điện quốc gia và thúc đẩy nhanh tiến trình chuyển đổi năng lượng.
Tuy nhiên, để triển khai hiệu quả mô hình này, cần có các bước đi thiết thực từ phía quản lý nhà nước. Trước hết là cần ban hành các văn bản pháp lý chính thức công nhận mô hình kinh doanh bên thứ ba, quy định rõ trách nhiệm và quyền lợi của các bên tham gia, đặc biệt là cơ chế ghi nhận sản lượng và đấu nối vào lưới điện. Tiếp theo là cần xây dựng mẫu hợp đồng chuẩn để các bên dễ dàng áp dụng, giảm chi phí và thời gian đàm phán.
Cùng với đó, cần có chính sách ưu đãi về thuế và tín dụng để khuyến khích nhà đầu tư, như miễn thuế nhập khẩu thiết bị, giảm thuế thu nhập doanh nghiệp, hay hỗ trợ vay vốn xanh với lãi suất thấp. Ngoài ra, các dự án điện mặt trời phục vụ SME cũng cần được phép bán phần điện dư lên lưới trong ngày nghỉ, ngày lễ với thủ tục thuận lợi và mức giá hợp lý, nhằm tối ưu hóa hiệu quả đầu tư và tránh lãng phí.
Đoàn chủ tọa điều hành Diễn đàn.
Song song với hoàn thiện chính sách, ông Quy cũng nhấn mạnh cần đẩy mạnh tuyên truyền để doanh nghiệp, đặc biệt là SME, hiểu rõ lợi ích của năng lượng sạch và mô hình bên thứ ba. Bên cạnh đó, cần phát triển các giải pháp hỗ trợ toàn diện, trong đó có mô hình “0 đồng”, liên kết chặt chẽ với các nhà sản xuất, nhà cung ứng thiết bị để giảm chi phí đầu tư ban đầu, giúp SME dễ dàng tiếp cận hơn với năng lượng tái tạo.
Phát biểu kết thúc, ông Quy khẳng định: Việc lấp đầy khoảng trống pháp lý cho mô hình bên thứ ba không chỉ là một đề xuất chính sách mà là mệnh lệnh từ thực tiễn. Đây là chìa khóa để giải phóng nguồn lực xã hội, thúc đẩy làn sóng đầu tư năng lượng sạch, và quan trọng hơn cả, tiếp sức mạnh mẽ cho khối doanh nghiệp vừa và nhỏ – trụ cột của nền kinh tế Việt Nam – vươn lên trong kỷ nguyên chuyển đổi xanh và phát triển bền vững.
Chương trình do Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp phối hợp với Hiệp hội Năng lượng sạch Việt Nam (văn phòng đại diện tại TP.HCM), Viện Nghiên cứu Ứng dụng Năng lượng Thông minh (iSEAR) và Tổng Công ty Điện lực TP.HCM tổ chức.
Sự kiện thu hút sự quan tâm từ đông đảo chuyên gia, nhà đầu tư và cộng đồng doanh nghiệp, đặc biệt là khối doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME), nhóm được xem là xương sống của nền kinh tế.
