Tác động của Trí tuệ nhân tạo (AI)
Trong nhiều năm, tấm bằng đại học trong lĩnh vực công nghệ thông tin được xem là một sự đảm bảo cho tương lai nghề nghiệp. Tuy nhiên, sự trỗi dậy nhanh chóng của AI tạo sinh đang làm thay đổi sâu sắc quy luật này. Theo thống kê từ trang Layoffs.fyi, tính đến tháng 7/2025, 80.845 nhân sự ngành công nghệ đã mất việc, trong đó phần lớn là các vị trí cấp thấp (entry-level) – nơi Gen Z chiếm tỷ lệ áp đảo.
Nguyên nhân chính đến từ việc các công cụ AI như GitHub Copilot, ChatGPT hay Google Gemini ngày càng có khả năng thực hiện hiệu quả các tác vụ vốn dành cho lập trình viên mới vào nghề, ví dụ như viết các đoạn mã đơn giản, kiểm thử phần mềm hay sửa lỗi cơ bản. Trước đây, các công ty công nghệ thường tuyển dụng một số lượng lớn kỹ sư trẻ để thực hiện các công việc này, coi đây là giai đoạn đào tạo và sàng lọc nhân sự. Giờ đây, mô hình đó đang thay đổi. Các tập đoàn lớn như Google, Meta, Microsoft đang có xu hướng ưu tiên xây dựng các nhóm nhỏ, tinh gọn gồm những nhân sự kỳ cựu, được hỗ trợ bởi AI để tối ưu hóa năng suất.
Một báo cáo từ Goldman Sachs đã chỉ ra rằng Gen Z là nhóm lao động có nguy cơ bị AI thay thế cao nhất. Tổ chức này dự báo AI có thể thay thế khoảng 6-7% lực lượng lao động Mỹ trong thập kỷ tới. Điều này đã tác động trực tiếp đến thị trường tuyển dụng. Dữ liệu từ TechCrunch cho thấy số lượng vị trí công nghệ cấp thấp tại Mỹ đã giảm 35% kể từ đầu năm 2023. Hệ quả là một cuộc khủng hoảng niềm tin trong chính lực lượng lao động trẻ. Một khảo sát của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) cho thấy gần 50% Gen Z tin rằng AI đã làm giảm giá trị tấm bằng đại học của họ.
Các yếu tố từ kinh tế vĩ mô và thị trường
Tuy nhiên, việc quy trách nhiệm hoàn toàn cho AI sẽ là một thiếu sót. Các chuyên gia cho rằng thị trường lao động hiện tại đang ở trong trạng thái "bình ổn lạnh": các công ty không sa thải ồ ạt như giai đoạn 2023-2024, nhưng cũng không mặn mà với việc tuyển dụng mới, đặc biệt là với sinh viên vừa tốt nghiệp.
Môi trường kinh tế vĩ mô không thuận lợi là một nguyên nhân quan trọng. Việc các ngân hàng trung ương duy trì lãi suất ở mức cao để chống lạm phát đã làm giảm khẩu vị rủi ro của doanh nghiệp. Họ có xu hướng cắt giảm các khoản đầu tư dài hạn, bao gồm các đội ngũ phát triển sản phẩm mới – nơi vốn là điểm khởi đầu cho nhiều nhân sự trẻ. Các xung đột thương mại và bất ổn địa chính trị cũng góp phần khiến các công ty trì hoãn kế hoạch mở rộng nhân sự.
Bên cạnh đó, thị trường còn tồn tại những bất cập mang tính cấu trúc. Một trong những vấn đề lớn nhất là "nghịch lý kinh nghiệm": rất nhiều vị trí tuyển dụng được dán nhãn "entry-level" nhưng lại yêu cầu ứng viên phải có từ 3-5 năm kinh nghiệm. Đây là một rào cản gần như không thể vượt qua đối với sinh viên mới ra trường, tạo ra một vòng luẩn quẩn khi họ không thể có kinh nghiệm vì không được trao cơ hội.
Thêm vào đó là hiện tượng "lạm phát bằng cấp" (credential inflation), khi các nhà tuyển dụng yêu cầu trình độ học vấn cao hơn cho những công việc không có sự thay đổi về bản chất. Thống kê cho thấy tỷ lệ thất nghiệp của sinh viên mới tốt nghiệp đại học tại Mỹ đã lên tới 5,5%, gần như tương đương với nhóm không học đại học, làm dấy lên câu hỏi về hiệu quả của mô hình giáo dục truyền thống.
Triển vọng và sự thích ứng của lao động trẻ
Đối mặt với một thị trường đầy thách thức, Gen Z có nguy cơ trở thành thế hệ đầu tiên chịu ảnh hưởng sâu sắc từ sự chuyển dịch do AI. Tuy nhiên, đây cũng là thế hệ được đánh giá cao về sự linh hoạt, khả năng tự học và sáng tạo.
Thay vì cạnh tranh trực tiếp với AI trong các tác vụ có thể tự động hóa, nhiều người trẻ đang chủ động chuyển hướng sang các lĩnh vực đòi hỏi tư duy phức hợp và sự tương tác của con người, những thứ mà AI chưa thể thay thế. Các ngành như thiết kế sản phẩm (product design), phân tích hành vi người dùng (user behavior analysis), quản lý dự án công nghệ, hay các dịch vụ tích hợp AI vào quy trình sáng tạo đang trở thành những lựa chọn mới.
Về phía doanh nghiệp và các nhà hoạch định chính sách, thách thức hiện tại đòi hỏi một sự thay đổi trong tư duy. Thay vì chỉ coi AI là công cụ cắt giảm chi phí, cần có những chiến lược để tái đào tạo và nâng cao kỹ năng cho lực lượng lao động. Hệ thống giáo dục cũng cần có sự điều chỉnh để chương trình giảng dạy bám sát hơn với nhu cầu thực tế của một thị trường lao động đang thay đổi từng ngày.
Tóm lại, hơn 80.000 lao động công nghệ mất việc chỉ là phần bề nổi. Đằng sau đó là một sự tái cấu trúc sâu rộng của thị trường, nơi AI, các yếu tố kinh tế và những bất cập cố hữu đang cùng nhau tạo ra một môi trường đầy thử thách cho thế hệ lao động trẻ.
Nguồn: Fortune, BI, WSJ, New York Post
