Chủ trương một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa (SGK) được nêu rõ trong Nghị quyết 29 của Đảng (năm 2013) và Nghị quyết 88 của Quốc hội (năm 2014). Sau một chu kỳ triển khai đầu tiên của Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, bên cạnh những thay đổi tích cực, vẫn xuất hiện những ý kiến đề xuất quay trở lại việc chỉ có một bộ SGK.
Trao đổi về vấn đề này, PGS.TS Đỗ Ngọc Thống, Tổng Chủ biên chương trình môn Ngữ Văn 2018, đã có những phân tích thẳng thắn.
PGS.TS Đỗ Ngọc Thống, Tổng Chủ biên chương trình môn Ngữ Văn 2018. Ảnh: Mai Loan.
Một chủ trương đúng đắn, đã được khẳng định
PGS.TS Đỗ Ngọc Thống cho rằng, việc xuất hiện những ý kiến trái chiều muốn quay về một bộ SGK không phải là điều bất ngờ, bởi tư duy này đã ăn sâu hàng chục năm. Tuy nhiên, cần phải nhìn nhận rằng chủ trương một chương trình nhiều bộ sách không phải là một quyết định vội vàng. Đó là kết quả của một quá trình nghiên cứu, thảo luận và giải trình kỹ lưỡng ở cấp cao nhất.
Trước khi được Quốc hội bỏ phiếu thông qua, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã phải nhiều lần báo cáo, giải trình cặn kẽ trước Trung ương và các đại biểu Quốc hội về tính ưu việt và sự cần thiết của nó trong bối cảnh mới.
Nền tảng pháp lý của chủ trương này vô cùng vững chắc, không chỉ dựa trên Nghị quyết 29 và Nghị quyết 88, mà còn liên tục được khẳng định lại qua các văn bản chỉ đạo của Đảng và Nhà nước trong suốt 10 năm qua. Gần đây nhất là Kết luận 91 của Bộ Chính trị (năm 2024) và Quyết định 51 của Chính phủ, đều nhấn mạnh việc thực hiện thống nhất chủ trương này trên cả nước.
PGS Thống thừa nhận, trong việc thực hiện có một số khâu chưa tốt, gây cho dư luận hiểu nhầm, thậm chí còn cho rằng sai về chủ trương. “Ở đây một số vấn đề cần phải xem xét, uốn nắn, điều chỉnh lại. Còn chủ trương rất đúng đắn”, ông Thống khẳng định.
Nhiều bộ SGK phù hợp với xu thế quốc tế
Theo PGS.TS Đỗ Ngọc Thống, nhiều người chưa phân biệt rõ giữa chương trình và sách giáo khoa, chưa quen với lựa chọn và càng chưa quen việc dạy học bằng nhiều nguồn tài liệu khác nhau. Đây được xem như thách thức lớn cần làm sáng rõ, tuyên truyền rõ cho phụ huynh và giáo viên hiểu ngay cả không có nhiều bộ sách thì với yêu cầu thời kì mới, kỉ nguyên mới, nhất là công nghệ thông tin bùng nổ, các công cụ như AI xuất hiện đã buộc giáo viên phải thay đổi cách dạy, sử dụng nhiều nguồn thông tin khác nhau.
Đặc biệt qua kì thi vào lớp 10 và kì thi tốt nghiệp THPT 2025 vừa qua, giáo viên đã hiểu rất rõ thế nào là dạy nhiều bộ sách và thi theo chương trình. Đề thi hai kì vừa rồi đã tác động rất tốt đến cách dạy và học. Và rõ ràng 3 bộ sách không ảnh hưởng đến chuyện thi cử.
“Ở vai trò nghiên cứu sâu về chương trình, về đánh giá, tôi thấy rằng 3 bộ sách đòi hỏi người ra đề phải năng động hơn, giáo viên phải đọc nhiều hơn, suy nghĩ nhiều hơn và làm tốt hơn. Kiểu 1 bộ sách như ngày xưa, dạy gì ra đề thế sẽ tạo sự lười biếng, không làm cho dạy học, ví dụ như môn Ngữ Văn trở nên sinh động hơn được. Sau một vòng đổi mới giáo viên sẽ quen và thấy được lợi ích của sự thay đổi này”, ông Thống nói.
Vì con sâu chặt cả cái cây thì không ổn
Theo ông Thống, chủ trương nhiều bộ sách đã mở ra rất nhiều nguồn tài liệu, tạo sự khởi sắc trong nhà trường, buộc giáo viên và học sinh phải đọc và tìm hiểu nhiều hơn. Nó cũng tác động đến cách dạy theo hướng phát triển năng lực và thay đổi căn bản việc kiểm tra đánh giá, giúp "chấm dứt ‘căn bệnh trầm kha’ trong dạy học văn" là dạy tủ, học thuộc lòng.
Quan trọng nhất, việc có nhiều bộ SGK là phù hợp với xu thế quốc tế. “Hiện còn rất ít quốc gia dạy chung một bộ sách. Chúng tôi thống kê chỉ còn Lào, Bắc Triều Tiên, Cu Ba. Kỉ nguyên vươn mình của dân tộc chúng ta cần hội nhập”, ông Thống nhấn mạnh.
PGS.TS Đỗ Ngọc Thống khẳng định, không có sự nỗ lực và đồng hành của các thầy cô, công cuộc đổi mới không thể thành công. Vai trò của người thầy là quyết định nhất, do đó xã hội cần biết ơn và thấu hiểu những khó khăn, vất vả mà họ đang phải đối mặt trong một quá trình thay đổi mang tính căn bản và toàn diện.
Trước những luồng dư luận trái chiều, ông cũng mong các thầy cô hãy giữ vững niềm tin vào cơ sở pháp lý cao nhất là các Nghị quyết của Đảng và Nhà nước. Đó được xem như cơ sở pháp lí quan trọng nhất để thực hiện đổi mới giáo dục.
Thực tế, khó có một chủ trương nào đáp ứng hết mọi tình huống, mọi nhu cầu cụ thể của cuộc sống. Chúng ta chỉ có thể lựa chọn một phương án tốt hơn trong các phương án. Một chương trình nhiều bộ sách cũng như thế, không phải không có những hạn chế, bất cập. Nhưng phương án ấy đáp ứng nhiều hơn những đòi hỏi của đất nước trong thời kì mới và lại đáp ứng được xu hướng quốc tế.
“Bất cập, hạn chế sẽ khắc phục dần bằng nhiều cách, nhiều phương án khác nhau. Sai chỗ nào ta sẽ tập trung sửa chỗ đó, không phải vì sai mà lại bỏ đi. Tôi ví như có con sâu trên cành không bắt được lại đem dao chặt cả cái cây vứt đi thì không ổn”, ông Thống nói.
PGS.TS Đỗ Ngọc Thống cho hay, thực tế đúng là có trường hợp em không sử dụng được sách của anh như dư luận phản ánh. Ví dụ như năm anh học, môn Ngữ Văn nhà trường chọn sách này nhưng đến em học, nhà trường lại chọn sách khác dẫn tới việc không sử dụng lại được.
Nhưng cần xem xét lại ở góc độ không có nhiều gia đình có hai anh em học liền cùng hai năm. Nếu sinh cách nhau 5 năm thì việc học sách khác nhau cũng được xem như bình thường. Tuy nhiên, để tránh lãng phí, tránh bất hợp lí việc không sử dụng lại sách chúng ta cần có giải pháp.
Theo ông, cách tốt nhất các địa phương, cụ thể đơn vị xã theo đơn vị hành chính mới tập hợp lại sách của nhà trường trong địa bàn quản lí để phân phối lại sẽ tránh lãng phí. Còn để từng gia đình rất có thể xảy ra tình trạng như dư luận lên tiếng.
