“Một nỗi buồn lạ lùng thâm nhập vào tôi, nỗi buồn mà tôi ngại ngùng đặt cho nó một cái tên nghiêm chỉnh và xinh đẹp là muộn phiền”. Đó là câu văn đã bắt đầu “Bonjour, tristesse!” – cuốn tiểu thuyết mỏng của Françoise Sagan lấy tựa đề từ một bài thơ của Paul Éluard. Trong nguyên bản Pháp văn, cụm từ “cái tên nghiêm chỉnh và xinh đẹp” được viết gọn gàng là “le beau nom grave”. Cấu trúc ngữ pháp của ngôn ngữ duyên dáng ấy tự thân nó đặt hai tính từ “beau” (xinh đẹp) và “grave” (nghiêm chỉnh) nằm cân xứng ở hai đầu của danh từ, vây bọc danh từ, cũng như nỗi muộn phiền sẽ vây bọc toàn bộ tác phẩm này.
Thời đại thiếu nữ
Là bản phim chuyển thể mới nhất của “Bonjour, tristesse!”, bộ phim của Chew-Bose gần như trung thành tuyệt đối với nội dung nguyên tác. Vẫn là một mùa hè Địa Trung Hải, trong một biệt thư nghỉ dưỡng, vẫn là cô bé Cécile với mối tình đầu đời là chàng trai lái thuyền buồm Cyril, vẫn là người cha trung niên hào hoa Raymond cùng cô người tình Elsa xinh đẹp, vẫn là sự xuất hiện đột ngột của người phụ nữ thanh lịch Anne – bạn thân người mẹ quá cố của Cécile, vẫn là mối tình bùng cháy giữa Anne và Raymond, vẫn là sự ngưỡng mộ và phản kháng của Cécile với Anne, vẫn là mưu chước trẻ con của nàng để chia rẽ Anne và cha mình, vẫn là cái chết thảm khốc sau cùng của Anne mà chẳng ai biết thực ra đó là tai nạn hay một vụ tự sát.
Có lẽ điều duy nhất thay đổi là bối cảnh. Từ thập niên 1960 phảng phất bầu không khí yé-yé trong tiểu thuyết gốc, bộ phim dịch về đương đại. Nhưng điều duy nhất chỉ dấu cho sự dịch chuyển ấy là những chiếc điện thoại thông minh. Ngoài ra, chẳng gì khác. Những nhân vật vẫn trải qua những nỗi buồn như thế, những ghen tuông và hủy hoại như thế. Bầu trời, mặt biển, ánh nắng Địa Trung Hải vẫn rực rỡ và diễm tuyệt. Thế giới đã đổi thay, nhưng nỗi muộn phiền của tuổi trưởng thành vẫn như nhất. Và ngày nào còn những cô gái đang đặt một chân vào thế giới trưởng thành thì ngày đó vẫn là thời đại thiếu nữ. Đó là thời đại không bao giờ chấm dứt, và dù vài thập niên trước hay lúc này, ta sẽ luôn bắt gặp một Cécile nằm trên bờ cát mà nếu nhìn từ xa, “trông như một vật gì bị sóng dạt vào bờ”.
Biển và bờ cát
Nếu như trong nguyên tác, biển và bờ cát chỉ là một khung cảnh, thì trong tác phẩm điện ảnh của Chew-Bose, dường như biển – cát là một ẩn dụ. Ống kính thường xuyên chĩa ra một đại dương ngút tầm mắt, rất bình yên nhưng lại không bến bờ – phải chăng như ngụ ý về thế giới của sự trưởng thành, tưởng như êm đềm nhưng không chốn neo đậu? Có một thước phim trong đó, Cécile quay lưng về ống kính, đứng trước biển, nhưng chắn giữa ta và Cécile lại là những chấn song cửa cắt xẻ cô và biển cả như nhiều miếng ghép hình không đều đặn, gợi ra một cảm thức bất toàn, một sự bất toàn âm ỉ ngay trong vẻ tĩnh tại bình yên của một ngày biển đẹp.
Tâm trạng của Cécile cũng thường xuyên như mặt nước biển Địa Trung Hải êm đềm nhưng không ngừng gợn sóng, nhấm nháp và liếm láp bờ cát của tuổi ngây thơ. Cécile ra khơi rồi lại trở về, đi bơi rồi lại trở về, cũng như những vỏ sò liên tục xuất hiện trong phim. Ta có thể hình dung những vỏ sò cũng sống cuộc đời lưỡng cư: khi bị sóng xô lên cát, lúc lại bị sóng cuốn vào biển; và Cécile thì một mặt nấn ná trong tuổi thơ, nhưng một mặt đã muốn lao ra ngoài kia.
Bối cảnh Địa Trung Hải còn mang đến cảm giác cô lập. Các nhân vật như bị nhốt trong hào quang của đất trời. Gần như suốt bộ phim, thời tiết luôn ấm áp, mặt trời luôn chiếu rọi, đến mức như thể đã trở thành phông cảnh cố định, và sự đẹp đẽ cố định ấy làm ta không còn tin tưởng vào những hứa hẹn của nó nữa. Nó gợi ra một niềm bất an mơ hồ.
Trái dứa, ga giường, bánh mì bơ
Tiểu thuyết “Bonjour, tristesse!” có một sự nhạy cảm tột độ. Hãy xem Sagan viết gì về những suy nghĩ của Cécile khi bắt gặp một vỏ sò: “Tôi thấy một chiếc vỏ ốc thanh tú màu hồng và xanh lơ nằm ở đáy biển. Tôi lặn xuống nhặt lấy nó, và giữ nó, bóng mượt và rỗng không trong tay tôi suốt buổi sáng. […] Tôi ngạc nhiên vì tôi không làm mất nó, cho dù tôi đã đánh mất mọi thứ. Đến hôm nay, nó vẫn hồng và ấm trong lòng bàn tay tôi, và làm tôi muốn khóc”.
Sự quan sát tỉ mẩn ấy, khi lên màn ảnh, được truyền vào vô số những cú máy đặt tiêu điểm vào đồ vật: một chiếc bánh mì đen được phết thẳng khối bơ lớn, một cuốn sách với trang giấy cong vênh, một chiếc áo được trùm qua đầu và mái tóc con gái bị kẹt trong cổ áo được nhấc ra, một chiếc tai nghe dây rối rắm mà Cécile phải gỡ, gỡ, gỡ. Tất cả những món đồ của Cécile đều hiện ra với sự rối bời hoặc có phần bất cần, có chút không phẳng phiu. Trong khi đó, mọi thứ trong tay Anne: một trái dứa mọng nước được bổ ngay ngắn, một tấm ga giường được trải ra, đều toát lên sự trầm lắng, chỉnh tề, thẳng thớm. Một ngày nào đó có lẽ Cécile cũng sẽ như Anne? Một ngày nào xa xưa Anne cũng từng là Cécile? Sự đối lập của hai nhân vật tạo nên một ngôn ngữ nữ tính xuyên suốt bộ phim.
Dooby, do, dahm, dahm
Miễn chê phần âm nhạc trong “Bonjour, tristesse!”. Những bản nhạc folk thập niên 50-60, những chanson tiếng Pháp của những ngôi sao tuổi teen ngày ấy, những ca khúc indie đương đại mang sắc thái mùa hè, tất cả khiến cho bộ phim mượt mà, du dương như đang được hát lên. Trong số nhiều ca khúc được sử dụng, có “Come softly to me” do The Fleetwoods sáng tác vào những năm 1960, một ca khúc với phần lời không thể đơn giản hơn, đến nửa bài chỉ là ca sĩ hát những lời vô nghĩa: “Dooby, do, dahm, dahm”.
Cuộc đời lại trở lại với Cécile sau khi “tập phim” về Anne qua đi. Cô bé lại hẹn hò, lại bước vào những buổi tiệc tùng tuổi trẻ. Nhưng cũng như trong truyện, cảnh cuối cùng của phim đặt Cécile vào sự cô độc ngay khi cuộc vui vẫn diễn ra ngoài kia. Không còn mùa hè, không còn Địa Trung Hải, không còn biển nữa, cô bé ngồi trong bóng tối. Bi kịch của Anne có thể chỉ là một đoạn “Dooby, do, dahm, dahm” mà mãi mãi ta không thực sự hiểu nghĩa. Cô đã tự sát hay đó chỉ là tai nạn? Ta chỉ biết, cũng như giai điệu kia, nó sẽ mãi mắc kẹt lại trong Cécile, dù cuộc đời vẫn trải ra trước mắt. Buồn ơi, chào mi!
Đạo diễn: Durga Chew-Bose
Dựa trên tiểu thuyết “Bonjour, tristesse!” của Françoise Sagan
Diễn viên: Lily McInerny, Claes Bang, Chloë Sevigny
