Cùng với đó, việc Đảng ban hành và triển khai đồng bộ bốn Nghị quyết chiến lược về khoa học, công nghệ, pháp luật, hội nhập quốc tế và phát triển kinh tế tư nhân đã mở ra triển vọng, tạo nền tảng để đất nước phát triển nhanh, bền vững, hướng tới mục tiêu năm 2045 trở thành nước phát triển, thu nhập cao.
Đổi mới căn bản trong đào tạo nhân lực khoa học, công nghệ
Đánh giá những thành tựu khoa học nổi bật của Việt Nam trong 80 năm qua, Tiến sĩ khoa học Nghiêm Vũ Khải, nguyên Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ, đại biểu Quốc hội nhiều khóa XI, XII, XIV, nguyên Phó Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam cho rằng, khoa học, công nghệ đã đồng hành trong suốt tiến trình lịch sử, từ đấu tranh cách mạng đến xây dựng và phát triển đất nước. Đây là động lực quan trọng giúp Việt Nam vượt qua nghèo đói, chiến tranh tàn phá để vươn lên trở thành một quốc gia đang phát triển, với đời sống nhân dân không ngừng được nâng cao và vị thế quốc tế ngày càng khẳng định.
Trong lĩnh vực nông nghiệp, các nhà khoa học đã lai tạo thành công nhiều giống cây trồng, vật nuôi có năng suất cao, chống chịu sâu bệnh tốt. Những nghiên cứu này góp phần bảo đảm an ninh lương thực, đưa Việt Nam trở thành một trong những quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới. Không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước, nông sản Việt Nam còn vươn ra thị trường quốc tế, góp phần nâng cao thu nhập cho người nông dân và khẳng định thương hiệu quốc gia. Lĩnh vực y học, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng. Các nghiên cứu về bệnh truyền nhiễm, chế tạo vaccine, cũng như những tiến bộ trong phẫu thuật tim, ghép gan, ghép tạng… đã đạt trình độ khu vực và quốc tế. Thành công này không chỉ góp phần cứu sống nhiều bệnh nhân mà còn khẳng định năng lực y tế Việt Nam. Công tác kiểm soát, điều trị dịch bệnh đã giúp đất nước phòng chống hiệu quả nhiều dịch bệnh nguy hiểm, bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Ngoài ra, lĩnh vực công nghệ thông tin và chuyển đổi số, Việt Nam đã làm chủ và phát triển nhiều công nghệ lõi, tạo nền tảng quan trọng cho sự hình thành và phát triển của nền kinh tế số. Đây là lĩnh vực đang mở ra không gian phát triển mới, thúc đẩy cải cách quản trị, sản xuất và dịch vụ, tạo điều kiện để đất nước bắt kịp xu hướng toàn cầu.
Theo Tiến sĩ khoa học Nghiêm Vũ Khải, đội ngũ trí thức Việt Nam đông đảo, có trình độ cao, đã và đang có nhiều đóng góp trên tất cả các lĩnh vực, là tài sản vô giá của quốc gia; trong đó có nhiều nhà khoa học được đào tạo tại các quốc gia phát triển, song nguồn nhân lực quý báu này vẫn chưa được khai thác hết. Nhìn lại lịch sử, ngay sau Cách mạng tháng Tám 1945, trong hoàn cảnh đất nước còn gặp nhiều khó khăn, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã kêu gọi được một lực lượng trí thức lớn từ nước ngoài trở về vùng kháng chiến, đồng hành cùng nhân dân. Điều đó đã để lại bài học quý báu về công tác vận động trí thức. Bước vào giai đoạn hiện nay, hơn bao giờ hết cần đẩy mạnh đào tạo, đổi mới cách thức giao nhiệm vụ, đánh giá và tôn vinh trí thức, đồng thời quan trọng nhất là tạo điều kiện để họ phát huy trí tuệ, cống hiến công sức vào những chương trình khoa học, công nghệ lớn, phục vụ phát triển kinh tế-xã hội và sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc.
Tiến sĩ khoa học Nghiêm Vũ Khải cho rằng, Nghị quyết số 57-NQ/TW năm 2024 của Bộ Chính trị về phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đang tạo ra bước ngoặt quan trọng, mở ra động lực mới để đất nước tiến lên trong thời kỳ mới. Trong bối cảnh này, việc vun đắp, lựa chọn, bồi dưỡng, sử dụng, đánh giá và đãi ngộ đội ngũ trí thức sẽ có vai trò quyết định. Tuy nhiên, nguồn nhân lực khoa học, công nghệ Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế về chất lượng, cơ cấu và môi trường phát triển. Trình độ chuyên môn chưa đồng đều, nhân lực phân bố chưa hợp lý, chủ yếu tập trung ở các thành phố lớn, trong khi địa phương và doanh nghiệp lại thiếu hụt. Đặc biệt, nước ta còn thiếu kỹ sư, công nhân kỹ thuật có tay nghề cao trong các lĩnh vực chủ chốt như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, bán dẫn, công nghệ sinh học, năng lượng sạch. Chính sách đãi ngộ và tự do học thuật chưa đủ để khuyến khích sáng tạo, tình trạng “chảy máu chất xám” vẫn diễn ra, liên kết viện, trường, doanh nghiệp chưa bền chặt, nghiên cứu chưa chuyển hóa mạnh mẽ thành sản phẩm và công nghệ ứng dụng.
Để khắc phục, Tiến sĩ khoa học Nghiêm Vũ Khải đề xuất một số giải pháp như: Đổi mới căn bản trong đào tạo nhân lực khoa học, công nghệ; xây dựng chính sách đãi ngộ và giữ chân nhân tài; thúc đẩy hợp tác quốc tế; đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng và tài chính cho khoa học, công nghệ; phát triển chính sách dài hạn với tầm nhìn đến năm 2045, chú trọng đầu tư hạ tầng và tài chính. Thực tế đầu tư thấp kéo dài trong thời gian qua đã làm giảm sút động lực cống hiến, hạn chế chất lượng nhân lực, khiến ít có công bố quốc tế uy tín và bằng sáng chế. Khi khắc phục được tình trạng này, đội ngũ trí thức sẽ có điều kiện tham gia sâu hơn vào hoạch định chính sách, tư vấn, phản biện và triển khai các vấn đề lớn, góp phần đưa Việt Nam tiến lên tầm cao mới trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.
Hướng tới hoàn thiện thể chế, khai thông nguồn lực
