Mối quan hệ liên ngành giữa thiết kế không gian kiến trúc nội thất và Kinh tế tuần hoàn

Bài báo hướng đến việc phân tích mối quan hệ liên ngành giữa thiết kế không gian kiến trúc nội thất và Kinh tế tuần hoàn, từ đó làm rõ cách thức vận dụng các nguyên tắc tuần hoàn trong quá trình tái cấu trúc không gian công trình. Trọng tâm là xác định những giải pháp thiết kế có tính khả thi, phù hợp với bối cảnh Việt Nam, nhằm tối ưu hóa hiệu quả sử dụng tài nguyên, nâng cao giá trị sử dụng lâu dài và giảm thiểu tác động môi trường.

1. Mở đầu

Trong bối cảnh phát triển bền vững ngày càng trở thành định hướng trung tâm của các lĩnh vực khoa học – kỹ thuật và xã hội, khái niệm kinh tế tuần hoàn (KTTH) nổi lên như một giải pháp quan trọng nhằm tối ưu hóa nguồn lực, giảm thiểu chất thải và nâng cao giá trị sử dụng lâu dài của sản phẩm cũng như công trình. Trong ngành kiến trúc – xây dựng, đặc biệt là thiết kế kiến trúc nội thất, việc vận dụng tư duy (KTTH) không chỉ dừng ở tái chế vật liệu mà còn gắn liền với chiến lược tái cấu trúc không gian bên trong công trình. Đây là quá trình vừa mang tính sáng tạo trong thiết kế, vừa mang ý nghĩa kinh tế – xã hội, khi tạo ra các không gian thích ứng, linh hoạt, giảm thiểu sự lãng phí trong vòng đời công trình (4).

Mối quan hệ liên ngành giữa thiết kế không gian kiến trúc nội thất và (KTTH) thể hiện ở nhiều khía cạnh: Từ lựa chọn vật liệu thân thiện, thiết kế mô-đun dễ tháo lắp, đến việc tổ chức lại không gian nhằm kéo dài vòng đời sử dụng của công trình. Sự giao thoa này không chỉ đòi hỏi tư duy thiết kế sáng tạo, mà còn cần sự hiểu biết sâu sắc về quản lý tài nguyên và các mô hình vận hành bền vững (5).

Tuy nhiên, hiện nay, tại Việt Nam, việc áp dụng KTTH trong thiết kế kiến trúc nội thất vẫn còn nhiều bất cập. Thứ nhất, nhận thức về giá trị bền vững còn hạn chế, nhiều công trình vẫn chú trọng hình thức ngắn hạn hơn là hiệu quả lâu dài (Chiến lược thiết kế nhà ở đô thị tại Việt Nam liên quan đến hệ thống đánh giá công trình xanh- Biên bản Hội nghị Quốc tế lần thứ 7 về Địa kỹ thuật, Kỹ thuật Xây dựng và Kết cấu, CIGOS 2024). Thứ hai, nguồn cung vật liệu tái chế và công nghệ hỗ trợ còn thiếu đồng bộ, dẫn đến khó khăn trong việc triển khai các giải pháp thiết kế tuần hoàn. Thứ ba, quy chuẩn và chính sách khuyến khích chưa rõ ràng, khiến các KTS, nhà đầu tư chưa mạnh dạn áp dụng. Những hạn chế này không chỉ làm gia tăng chi phí vận hành và cải tạo về sau, mà còn ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh và tính bền vững của các công trình trong bối cảnh hội nhập quốc tế.
Do đó, việc nghiên cứu mối quan hệ liên ngành giữa thiết kế không gian kiến trúc nội thất và KTTH trong tái cấu trúc không gian bên trong các công trình kiến trúc sẽ góp phần chỉ ra hướng đi khả thi, giúp khắc phục những tồn tại nêu trên, đồng thời tạo tiền đề cho việc phát triển bền vững trong lĩnh vực kiến trúc tại Việt Nam.

2. Một số khái niêm

2.1. Kinh tế tuần hoàn

Kinh tế tuần hoàn (KTTH) là một mô hình kinh tế được tạo ra mô phỏng mô hình sinh thái của tự nhiên, tại đó tài nguyên dưới dạng vật chất và năng lượng được xoay vòng giúp giảm thiểu chất thải và tối ưu giá trị sử dụng. Trong KTTH, tài nguyên, năng lượng được tái sử dụng, tái chế hoặc phục hồi liên tục nhằm hạn chế tiêu thụ tài nguyên mới, kéo dài vòng đời của sản phẩm đồng thời giảm tối đa chất thải ra môi trường (Ellen MacArthur Foundation). Có thể hình dung như đây là vòng tuần hoàn khép kín theo hình tròn của tài nguyên giúp tiết kiệm chi phí, tạo lối sống xanh, tiêu dùng tiết kiệm.

Trái ngược với mô hình KTTH, có dạng khép kín là mô hình kinh tế tuyến tính (mô hình hở), trong đó tài nguyên sau khi được chế tạo và sử dụng sẽ bị loại bỏ thành rác thải mà chúng ta đang sử dụng một cách phổ biến hiện nay. Rác thải, phát thải, thực chất là tài nguyên bị lãng phí, trong đó hậu quả lớn nhất là các tác động tiêu cực ảnh hưởng tới biến đổi khí hậu cực đoan trên toàn cầu

2.2. Kiến trúc nội thất (KTNT)

Kiến trúc nội thất (Interior Architecture): Là một lĩnh vực liên ngành mang tính kết nối giữa “kiến trúc” và “nội thất”. Tuy nhiên, nó thiên về tính “kiến trúc” hơn, vì nó có khả năng can thiệp vào cấu trúc không gian bên trong công trình và gắn với kỹ thuật xây dựng nhiều hơn là thiết kế nội thất (interior design). Nếu như kiến trúc tạo ra hình khối, được biểu hiện bằng kết cấu và vật liệu bao che bên ngoài để diễn đạt ý tưởng thì KTNT quan tâm tới chất lượng sử dụng và các xúc cảm thẩm mỹ được hình thành bởi các ý tưởng thiết kế không gian bên trong ngay từ giai đoạn tìm ý. Vì vậy, trong trường hợp này hình khối kiến trúc bên ngoài công trình được tạo ra bởi chính các ý tưởng tổ chức KTNT từ bên trong. Có thể nói, thiết kế KTNT là phương pháp thiết kế mà hình khối, cấu trúc và diện mạo bên ngoài của công trình không phải là ý tưởng khởi điểm, mà là kết quả tất yếu của việc giải quyết các nhu cầu công năng, cảm xúc và trải nghiệm không gian bên trong. Thông thường, các KTS nội thất tập trung vào việc “điêu khắc” không gian nội thất trước, rồi sau đó “bọc” nó bằng một lớp vỏ phù hợp. Tóm lại, các KTS nội thất trong quá trình thiết kế phải sử dụng các thao tác, các giải pháp với không gian bên trong công trình là chính. Các giải pháp trang trí, bố trí thiết bị là những chi tiết bổ sung và hoàn thiện cho các ý tưởng về không gian đã được ấp ủ từ trước

Khác với thiết kế nội thất (Interior Design) thiên về trang trí không gian, KTNT không chỉ quan tâm thẩm mỹ, cảm xúc, tiện nghi môi trường… mà còn có thể can thiệp mạnh mẽ vào cấu trúc kết cấu các không gian bên trong, có khả năng thay đổi cơ bản các chức năng và hình thức không gian cũng như vào hệ thống kỹ thuật công trình, tác động vào hệ thống chiếu sáng, thông gió, giao thông cũng như thay đổi tính chất vật liệu phù hợp với sử dụng và thân thiện môi trường.

Trên thế giới có nhiều trường đào tạo ngành KTNT (Interior Architechture) tách hoàn toàn khỏi ngành nội thất (Interior Design), nhằm giúp tập trung vào việc tổ chức không gian, tái cấu trúc không gian trong các công trình có nhu cầu thay đổi chức năng, giúp hình thành các công trình bền vững không chỉ về kết cấu, mà còn bền vững trong sử dụng. Ví dụ, tại Mỹ có ĐH Oregona (University of Oregon) đào tạo BFA/BS in Interior Architecture; Chatham University (Pennsylvania) – đào tạo riêng biệt ngành Interior Architecture; California State University, Long Beach; University of Brighton (Anh); Oxford Brookes University (Anh); Politecnico di Milano (Ý); University of New South Wales (UNSW Sydney); Tsinghua University (Trung Quốc) cũng đào tạo Interior Architecture trong Khoa Kiến trúc…

Minh chứng cho sự xuất hiện của ngành đào tạo này tại các trường trên thế giới là biểu hiện của nhu cầu xây dựng kiến trúc bền vững hơn, tái sử dụng các công trình đã không còn chức năng hoạt động hiệu quả mà không phải đập đi xây mới. Trên thế giới, cũng như trong nước có rất nhiều ví dụ về công trình tái sử dụng hiệu quả sau khi tái cấu trúc không gian bên trong giúp chuyển đổi chức năng đã đem lại các hiệu quả hoạt động rất tốt (các nhà máy, công trình công cộng…). Những đặc điểm nêu trên của kiến trúc nội thất cũng chính là thế mạnh giúp KTNT trở thành một trong các giải pháp của KTTH

2.3. Kiến trúc nội thất tuần hoàn

Trong suốt vòng đời công trình, không gian nội thất là thành phần thường xuyên bị thay đổi nhất. Nếu kết cấu kiến trúc chính có tuổi thọ vài chục năm, trăm năm, thì nội thất có thể được thay đổi, cải tạo hoặc thay mới chỉ sau 5–10 năm, thậm chí ngắn hơn đối với các công trình thương mại, dịch vụ… Chính vì vậy, nội thất trở thành mắt xích quan trọng trong mô hình KTTH, bởi nó quyết định trực tiếp lượng chất thải phát sinh, khả năng tái sử dụng vật liệu, cũng như mức độ linh hoạt khi công trình được tái cấu trúc.

Kiến trúc nội thất tuần hoàn là phương pháp thiết kế, tổ chức và vận hành không gian bên trong công trình theo định hướng:

• Tiết kiệm và tái tạo tài nguyên (sử dụng vật liệu tái chế, module tháo lắp, hệ thống nội thất tái sử dụng);
• Tổ chức không gian linh hoạt (không gian đa năng, dễ tái cấu trúc khi thay đổi công năng);
• Giảm thiểu chất thải trong quá trình xây dựng, sử dụng và cải tạo nội thất;
• Kéo dài vòng đời không gian nội thất, thay cho việc thiết kế – sử dụng – thải loại theo mô hình tuyến tính.

Nhìn chung, đây là phương pháp thiết kế tạo ra dòng vật liệu, năng lượng không gian chức năng linh hoạt và khép kín (từ tài nguyên-sản xuất-sản phẩm-sử dụng-tái sử dụng lại dưới dạng tài nguyên). Trong khi đó, phương pháp thiết kế truyền thống có mô hình theo tuyến tính tạo ra không gian và dòng vật liệu đi từ tài nguyên – sản phẩm – sử dụng – đào thải.

Một trong những thách thức lớn của các công trình hiện nay là nhu cầu thay đổi công năng, ví dụ nhà ở biến thành căn hộ cho thuê, văn phòng thành co-working, nhà xưởng thành không gian sáng tạo… Nếu không gian kiến trúc bên trong công trình được thiết kế theo hướng tuần hoàn, việc tái cấu trúc không gian này trở nên hiệu quả hơn nhờ khả năng phân vùng không gian linh hoạt bằng các giải pháp vách ngăn mô-đun, hệ thống trang thiết bị nội thất có thể thay đổi vị trí mà không cần phá dỡ. Ngoài ra, việc tận dụng vật liệu cũ như các tấm ốp, sàn gỗ, trần thạch cao, đồ nội thất rời có thể tái sử dụng sau khi tháo dỡ thay đổi chức năng sử dụng. Việc thiết kế có chủ đích ngay từ đầu nhằm mục tiêu tái sử dụng sẽ là giải pháp hiệu quả trong tiết kiệm chi phí và giảm phát thải, giảm nhu cầu sản xuất mới, đồng thời hạn chế chất thải xây dựng – vốn chiếm tỷ lệ lớn trong ô nhiễm môi trường đô thị.

3. Xây dựng mối quan hệ liên ngành giữa lý thuyết kinh tế tuần hoàn và thiết kế kiến trúc nội thất

Trong bối cảnh phát triển bền vững, tổ chức không gian nội thất không chỉ dừng lại ở việc thỏa mãn nhu cầu thẩm mỹ và công năng trước mắt, mà còn trở thành yếu tố cốt lõi để hiện thực hóa nguyên tắc của KTTH. Nếu KTTH đặt ra mục tiêu kéo dài vòng đời, tái sử dụng tài nguyên và hạn chế chất thải, thì kiến trúc nội thất chính là công cụ trực tiếp để triển khai những nguyên tắc này thông qua cách bố trí, phân chia và tổ chức không gian. KTNT ngay từ khi thiết kế đã định hướng tạo ra không gian linh hoạt (flexible space) và không gian mở cho phép thay đổi công năng mà không cần phá dỡ, từ đó giảm phát sinh chất thải xây dựng. Đây là sự bổ trợ rõ rệt vì kiến trúc nội thất tạo tính thích ứng linh hoạt, còn KTTH định hướng giảm lãng phí trong suốt vòng đời công trình.

Ngoài ra, KTNT giúp thiết kế cấu trúc không gian dưới dạng không gian mô-đun (modular design) giúp vách ngăn, trần, sàn và đồ nội thất có thể tháo lắp, tái sử dụng nhiều lần. Điều này phù hợp với nguyên tắc “design for disassembly” của KTTH, đồng thời tạo ra sự tiện ích và hiệu quả cho người sử dụng.

Như vậy, việc tổ chức không gian theo hướng tái cấu trúc (adaptive reuse) cho phép công trình thích ứng với nhu cầu xã hội biến đổi. Một công trình có thể được “tái sinh” nhiều lần thông qua sắp đặt lại nội thất, thay vì phải phá bỏ để xây mới. Nhờ đó, không gian kiến trúc nội thất trở thành nền tảng giúp thực thi tư duy KTTH ở cấp độ công trình và qua đó tác động ảnh hưởng tới cả đô thị.

Có thể khẳng định rằng: KTTH cung cấp định hướng lý thuyết về tiết kiệm tài nguyên và vòng đời công trình, trong khi KTNT hiện thực hóa những định hướng đó thông qua tổ chức không gian linh hoạt, mô-đun và thích ứng. Hai lĩnh vực bổ trợ cho nhau, tạo nên sự cộng hưởng giữa các yếu tố: Sáng tạo – Công năng – Bền vững – Hướng tới mô hình thiết kế vừa nhân văn vừa trách nhiệm với môi trường

Những định hướng này khuyến khích tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên và hạn chế tối đa việc tạo ra chất thải.

Minh chứng cho thấy nhiều công trình công nghiệp tại các nước phát triển như Anh, Đức… đã được cải tạo, kéo dài vòng đời sử dụng thành các bảo tàng, phòng hòa nhạc… vừa độc đáo, vừa hiệu quả trong sử dụng
Mối quan hệ giữa lý thuyết KTTH và thiết kế kiến trúc nội thất là sự kết hợp hài hòa giữa nguyên tắc tái sử dụng và tối ưu hóa tài nguyên trong quá trình thiết kế và xây dựng không gian sống. Việc áp dụng các nguyên tắc của KTTH vào thiết kế kiến trúc nội thất không chỉ giúp giảm thiểu tác động đến môi trường mà còn thúc đẩy sự phát triển của một nền kinh tế bền vững, trong đó các tài nguyên được sử dụng tối ưu, sản phẩm có tuổi thọ lâu dài, và môi trường sống của con người được bảo vệ

4. Tái tổ chức không gian kiến trúc nội thất công trình là cầu nối giữa lý thuyết kiến trúc nội thất và lý thuyết KTTH

Tái tổ chức không gian kiến trúc nội thất trong các công trình không chỉ mang lại hiệu quả về mặt thẩm mỹ và công năng, mà còn là một giải pháp bền vững trong việc áp dụng lý thuyết KTTH vào thiết kế. Trong bối cảnh ngày càng cần thiết phải tiết kiệm tài nguyên, giảm thiểu chất thải và bảo vệ môi trường, việc thay đổi cấu trúc không gian bên trong công trình trở thành một cầu nối quan trọng giữa lý thuyết kiến trúc nội thất và lý thuyết KTTH.
Khái niệm tái tổ chức không gian trong kiến trúc nội thất đề cập đến việc thay đổi, điều chỉnh hoặc tái thiết lập các yếu tố cấu thành không gian như vách ngăn, bố cục lại không gian, lối đi, và chức năng của các khu vực trong công trình. Điều này có thể bao gồm việc thay đổi mục đích sử dụng của các phòng, tạo ra các không gian linh hoạt có thể thích ứng với nhu cầu thay đổi theo thời gian, hoặc đơn giản là cải tạo lại cách bố trí nội thất để nâng cao hiệu quả sử dụng.

Tái tổ chức không gian giúp tối ưu hóa việc sử dụng diện tích, giảm thiểu việc phải thay mới hoàn toàn các vật liệu, đồng thời tạo ra những không gian sử dụng đa chức năng, có thể thay đổi theo nhu cầu của người sử dụng. Đây là một trong những ứng dụng rõ ràng của lý thuyết KTTH, khi các cấu trúc cũ có thể được tái sử dụng hoặc cải tạo để phục vụ cho các mục đích mới mà không phải tiêu tốn quá nhiều tài nguyên mới.

Một trong những áp dụng quan trọng của lý thuyết KTTH trong việc tái tổ chức không gian bên trong công trình kiến trúc là các giải pháp tạo ra sự linh hoạt và dễ dàng thay đổi của các cấu trúc không gian nội thất. Điều này thể hiện qua các giải pháp thiết kế thường được sử dụng như:

• Giải pháp vách ngăn di động và hệ thống không gian kiểu modul cho phép sử dụng các vách ngăn di động hoặc hệ thống vách ngăn modul. Các vách ngăn này có thể thay đổi vị trí hoặc cấu trúc để linh hoạt phân chia không gian khi cần thiết. Điều này không chỉ giúp tối ưu hóa diện tích mà còn giảm thiểu việc phải xây dựng lại khi có thay đổi trong nhu cầu sử dụng không gian. Ví dụ, một không gian làm việc có thể dễ dàng chuyển đổi thành không gian sinh hoạt cá nhân hoặc phòng họp bằng cách điều chỉnh các vách ngăn;
• Giải pháp không gian nội thất đa chức năng thông qua các đồ nội thất có khả năng chuyển đổi chức năng, như giường có thể gấp gọn thành bàn làm việc, hay kệ sách có thể trở thành bàn ăn, là giải pháp hiệu quả cho việc tối ưu hóa không gian mà không cần phải sử dụng thêm nhiều vật liệu mới. Điều này không chỉ giúp tiết kiệm không gian mà còn giảm bớt sự lãng phí khi các sản phẩm cũ có thể tiếp tục được sử dụng với các chức năng mới;

• Giải pháp sử dụng vật liệu có thể tái chế, tái sử dụng bằng các vật liệu dễ dàng tháo rời và tái sử dụng, chẳng hạn như gạch tái chế, thép, kính hoặc các loại vật liệu sinh thái, sẽ giúp các công trình dễ dàng tái cấu trúc trong tương lai mà không cần phải vứt bỏ toàn bộ vật liệu cũ. Chẳng hạn, việc thay thế vách ngăn cố định bằng các tấm panel gỗ có thể tháo lắp giúp dễ dàng tái sử dụng vật liệu mà không gây ra lãng phí;
• Giải pháp kết hợp không gian trong một cấu trúc thống nhất bằng việc phân chia các khu vực chức năng trong một công trình bằng những vách ngăn linh hoạt, tập trung vào sự kết hợp giữa các không gian chức năng thông qua việc sử dụng các yếu tố như cửa trượt, vách kính hoặc sàn nâng. Những thay đổi này không chỉ tạo ra không gian thông thoáng, linh hoạt, mà còn giúp tối ưu hóa khả năng sử dụng và tiết kiệm chi phí xây dựng hoặc cải tạo;
• Nhìn chung, việc tái tổ chức không gian giúp giảm thiểu việc phải phá bỏ, thay mới các công trình cũ, từ đó hạn chế tối đa chất thải xây dựng. Sự thay đổi linh hoạt về cấu trúc giúp tận dụng tối đa các vật liệu cũ, giảm thiểu việc sử dụng tài nguyên mới trong các công trình cải tạo.

Khả năng thích ứng với nhu cầu thay đổi trong việc thiết kế không gian nội thất có khả năng biến đổi theo thời gian và nhu cầu sử dụng là một phần không thể thiếu trong các công trình bền vững. Điều này giúp các công trình kiến trúc có thể tồn tại lâu dài, không bị lỗi thời và luôn đáp ứng được yêu cầu sử dụng của người sở hữu trong suốt vòng đời của công trình.

5. Kinh nghiệm và xu hướng quốc tế

5.1. Kinh nghiệm từ châu Âu

Các quốc gia châu Âu đi đầu trong việc tích hợp KTTH vào thiết kế nội thất, nhờ có hệ thống chính sách khuyến khích phát triển bền vững và thị trường vật liệu tái chế tương đối hoàn thiện. Một số xu hướng đáng chú ý:
Thiết kế theo vòng đời (Life Cycle Design): Các KTS nội thất sử dụng công cụ phân tích vòng đời (LCA) để đánh giá tác động môi trường của từng vật liệu nội thất, từ đó lựa chọn giải pháp tối ưu.

Các giải pháp tái sử dụng thích ứng (Adaptive Reuse) trong công trình công cộng qua nhiều dự án cải tạo nhà kho, nhà máy, ga tàu cũ thành thư viện, bảo tàng hoặc không gian làm việc sáng tạo, trong đó nội thất được thiết kế mô-đun và tái sử dụng từ cấu kiện cũ. Có thể minh chứng bằng một số ví dụ sau:

• Dự án Tate Modern – Bảo tàng Nghệ thuật Tate: Dự án chuyển đổi Nhà máy điện Bankside thành không gian bảo tàng trưng bày – Một trong số những công trình công nghiệp tái sử dụng thành công trên thế giới, không gian được hồi sinh từ nhà máy điện cũ. Hàng năm, đón 4 triệu khách du lịch vào thăm bảo tàng, Tate Modern trở thành đại diện cho khái niệm ”tái sử dụng thích ứng” – Quá trình phục hồi các tòa nhà cũ bằng cách truyền sức sống mới.
• Dự án cải tạo Nhà máy đường thành thính phòng ở Parma, Italy: KTS. Renzo Piano: Gần trung tâm thành phố lịch sử, trong công viên có một nhà máy đường cũ có niên đại từ cuối thế kỷ 19 – Tòa nhà sản xuất chính dài 80m, cao ba tầng và được xây bằng gạch với các giàn thép tạo thành kết cấu mái. Đây là hình ảnh của dự án mới nhất: Thính phòng Paganini, tại Parma, Italy (đây là một trong những công trình cải tạo nổi tiếng trên thế giới).

Lợi dụng khung cảnh khác thường xung quanh, Piano quyết định phá bỏ hai đầu của tòa nhà và thay thế bằng kính. Kết quả là một loại “ống kính trực quan” (một bên là tiền sảnh và bên kia là phòng hòa nhạc) biến công viên thành một sân khấu thiên nhiên hấp dẫn.

Tòa nhà khán phòng, bao gồm một phòng hòa nhạc với 780 chỗ ngồi, tiền sảnh, phòng thay đồ, quầy bar, văn phòng, phòng thay đồ và các dịch vụ, là một phần của chương trình tái thiết đô thị nhằm tái sử dụng các công trình hiện có.

5.2. Xu hướng tại Bắc Mỹ

Ở Mỹ và Canada, KTTH được thúc đẩy mạnh mẽ nhờ thị trường bất động sản thương mại liên tục biến động, dẫn đến nhu cầu cải tạo và tái cấu trúc không gian cao, có xu hướng áp dụng nguyên tắc tái sử dụng vật liệu và thiết kế mô-đun trong cửa hàng, cho phép tháo dỡ – lắp ráp khi chuyển đổi địa điểm.
Một số dự án nổi bật:

Các chuỗi bán lẻ và KTTH (Retail Interior Design & CE) như Patagonia, Starbucks luôn áp dụng nguyên tắc tái sử dụng vật liệu vì không gian bán lẻ (cửa hàng, showroom, chuỗi nhượng quyền) thường xuyên được cải tạo, thay đổi ý tưởng (concept), nâng cấp hình ảnh thương hiệu… dẫn đến lượng lớn rác thải vật liệu xây dựng và nội thất. Nếu áp dụng KTTH trong thiết kế không gian kiến trúc các cửa hàng bán lẻ thì sẽ tập trung vào việc giảm lãng phí nhờ tái sử dụng vật liệu nội thất, thiết kế mô-đun dễ lắp ghép và tháo dỡ, sử dụng vật liệu tái chế (recycled materials). Xu hướng nội thất tháo lắp và tái chế (Furniture-as-a-Service) như một mô hình cho thuê nội thất giúp giảm nhu cầu sản xuất mới, đồng thời khuyến khích tái sử dụng và tái chế sau khi vòng đời sản phẩm kết thúc. Ngoài ra, các chứng chỉ Leed (công trình xanh của Mỹ) và Well (bộ tiêu chí Well quốc tế, hướng đến đảm bảo môi trường sức khỏe cho con người trong các công trình) cũng khuyến khích các nhà thiết kế kiến trúc nội thất ưu tiên sử dụng vật liệu tái chế, thân thiện môi trường, đồng thời chú trọng đến sức khỏe người sử dụng.

Ví dụ, Hãng thời trang thể thao ngoài trời Patagonia (đặt tại Ventura California Mỹ) không chỉ là thời trang theo xu hướng, mà còn là một thương hiệu chất lượng cao với sứ mệnh bền vững và bảo vệ môi trường. Người tiêu dùng sử dụng thời trang của Hãng không chỉ hài lòng, mà còn thể hiện sự ủng hộ ý thức bảo vệ môi trường

5.3. Kinh nghiệm từ một số nước châu Á

Một số quốc gia châu Á, đặc biệt là Nhật Bản, Hàn Quốc và Singapore, đã xây dựng chính sách cụ thể để thúc đẩy KTTH trong kiến trúc nội thất:

• Nhật Bản: Phát triển mô hình nội thất tuần hoàn (architectural interior lifecycle design) chú trọng tối ưu hóa tuổi thọ nội thất và tái sử dụng cấu kiện gỗ truyền thống trong cải tạo nhà ở.
• Singapore: Áp dụng mạnh BIM và công nghệ số để quản lý vòng đời vật liệu, trong đó nội thất văn phòng được thiết kế mô-đun và dễ tháo lắp.
• Hàn Quốc: Khuyến khích sử dụng vật liệu xanh địa phương (tre ép, giấy tái chế, gạch sinh thái) trong thiết kế không gian nội thất công trình công cộng.

6. Kết luận

Trong bối cảnh phát triển bền vững trở thành định hướng toàn cầu, mối quan hệ liên ngành giữa thiết kế không gian kiến trúc nội thất và KTTH ngày càng được khẳng định. Không gian nội thất, là lớp không gian thường xuyên thay đổi nhất trong vòng đời công trình, nếu được thiết kế theo nguyên tắc tuần hoàn sẽ giúp kéo dài giá trị sử dụng, giảm thiểu lãng phí tài nguyên và hạn chế tác động môi trường.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy rằng việc áp dụng các nguyên tắc KTTH trong thiết kế nội thất – như mô-đun hóa, tái sử dụng vật liệu, thiết kế để tháo lắp và ứng dụng công nghệ số – không chỉ mang lại hiệu quả môi trường, mà còn tạo lợi thế kinh tế và xã hội. Tại Việt Nam, mặc dù đã có một số bước khởi đầu trong cải tạo công trình và sử dụng vật liệu xanh, nhưng nhận thức, công nghệ, thị trường và chính sách hỗ trợ vẫn còn nhiều hạn chế.

Bài báo đã phân tích cơ sở lý thuyết, mối quan hệ liên ngành, thực trạng tại Việt Nam, cũng như kinh nghiệm quốc tế để từ đó xem xét, đề xuất mô hình ứng dụng KTTH trong thiết kế kiến trúc nội thất phù hợp với bối cảnh Việt Nam.

Trong tương lai, cần thúc đẩy sự phối hợp giữa giới nghiên cứu, KTS, doanh nghiệp và nhà quản lý. Chỉ khi đó, kiến trúc nội thất mới thực sự phát huy vai trò trung tâm trong quá trình tái cấu trúc không gian công trình, đóng góp tích cực vào mục tiêu phát triển bền vững và KTTH của quốc gia.

PGS.TS. Nguyễn Nam
Trường ĐH Xây dựng Hà Nội
(Bài đăng trên Tạp chí Kiến trúc số 10-2025)

Tài liệu tham khảo
1. Celadyn, M: (2019). Interior Architectural Design for Adaptive Reuse in Application of Environmental Sustainability Principles – Sustainability, 11(14), 3820. https://doi.org/10.3390/su11143820,
2. MDPI. (2021): Industrial Heritage Rethinking: Flexibility Design for Eco-Friendly Environments. Buildings, 13(4), 1048. https://www.mdpi.com/2075-5309/13/4/1048
3. Yasmin, D., & Nilufar, F. (2023). Adaptability in Interior Space: Public Housing for Lower-Middle Income Group in Dhaka. Interiority, 6(1), 87–108. https://doi.org/10.7454/in.v6i1.251;
4. Market Research Vietnam. Hidden Advantages: Vietnam Modular Construction Techniques: https://marketresearchvietnam.com/insights/articles/hidden-advantages-vietnam-modular-construction-techniques
5. Mordor Intelligence: Vietnam Prefabricated Buildings Market – Trends and Insights. https://www.mordorintelligence.com/industry-reports/vietnam-prefabricated-buildings-market