Tóm tắt
Ngành nội thất toàn cầu đang đối mặt với lượng rác thải lớn, chủ yếu từ sản phẩm lỗi mốt hoặc hư hỏng, trong khi tỷ lệ tái chế còn rất thấp. Tại Việt Nam, tốc độ đô thị hóa nhanh và xu hướng tiêu dùng ngắn hạn làm tăng lượng đồ nội thất thải bỏ, gây áp lực môi trường. Trong bối cảnh đó, kinh tế tuần hoàn (Circular Economy – CE) được xem là hướng tiếp cận cần thiết nhằm giảm lãng phí và phát triển bền vững trong thiết kế nội thất.
Thiết kế nội thất mô – đun là giải pháp chiến lược hướng tới nền kinh tế tuần hoàn, kết hợp giữa tính linh hoạt, tính thẩm mỹ và tính bền vững. Việc hiện thực hóa mô hình này đòi hỏi sự phối hợp đa chiều giữa nhà thiết kế, doanh nghiệp, nhà quản lý và người tiêu dùng. Mô hình thiết kế này góp phần kéo dài vòng đời sản phẩm, giảm thiểu rác thải và tối ưu hóa tài nguyên, qua đó mang lại lợi ích lâu dài cho cả con người lẫn hệ sinh thái.
Từ khóa: Sản phẩm nội thất mô-đun, kinh tế tuần hoàn, nội thất bền vững, tái sử dụng, vòng đời sản phẩm.
Giới thiệu
Ngành nội thất hiện đang đối mặt với thách thức về kinh tế, pháp lý và cạnh tranh thị trường. Sự phát triển nhanh chóng đi kèm lượng rác thải lớn gây áp lực lên môi trường. Mỗi năm trên thế giới phát sinh hàng triệu tấn rác thải nội thất do sản phẩm hỏng hóc hoặc lỗi mốt. Theo tài liệu Circular Economy in the Furniture Industry (EU), lượng rác thải nội thất hàng năm tại Liên minh châu Âu đạt khoảng 10,78 triệu tấn. Trong đó, rác thải nội thất đô thị (MSW) khoảng 80-90% bị đốt hoặc chôn lấp, chỉ khoảng 10% được tái chế (European Federation of Furniture Manufacturers, 2019). Theo đó, ngành nội thất không thể nằm ngoài xu thế bền vững, buộc nhà thiết kế phải tìm kiếm những giải pháp
“Thông minh – Linh hoạt – Bền vững” phù hợp với kinh tế tuần hoàn.
Tại Việt Nam, tốc độ đô thị hóa nhanh, cùng sự xuất hiện ngày càng nhiều căn hộ diện tích nhỏ (dưới 60m²) cùng thói quen đổi mới nội thất của giới trẻ đang đẩy lượng đồ cũ lên cao. Trong khi đó, hệ thống thu hồi, tái chế nội thất đã qua sử dụng còn manh mún, phần lớn đồ cũ bị loại bỏ, gây lãng phí và tăng áp lực ô nhiễm môi trường.
Trong bối cảnh đó, kinh tế tuần hoàn (Circular Economy – CE) được xem là mô hình tối ưu, không chỉ giảm thiểu tác động môi trường mà còn mở ra hướng phát triển bền vững cho kiến trúc nội thất. CE hướng tới việc kéo dài vòng đời sản phẩm, dễ dàng tái cấu trúc, sửa chữa và tái chế. Dựa trên cơ sở này, thiết kế module sản phẩm nội thất là chiến lược trọng tâm, kết nối giữa sáng tạo thẩm mỹ và giá trị bền vững.
Mô hình hinh tế tuần hoàn (Circular Economy) là một giải pháp thay thế cho mô hình tuyến tính truyền thống (khai thác – sản xuất – tiêu dùng – thải bỏ), nhằm giảm thiểu lãng phí tài nguyên và tác động môi trường. Mục tiêu chính của kinh tế tuần hoàn là giữ vật liệu và sản phẩm trong vòng đời càng lâu càng tốt – thông qua thiết kế để tái sử dụng nhiều lần, sau đó thu hồi và tái chế vật liệu trở lại sản xuất, mô phỏng chu trình tự nhiên. Mô hình này dựa trên ba nguyên tắc cốt lõi: (1) Bảo tồn và nâng cao vốn tự nhiên (sử dụng tài nguyên tái tạo, công nghệ sạch); (2) Tối ưu hóa vòng đời sử dụng tài nguyên (thiết kế sản phẩm để tái sử dụng nhiều lần trước khi tái chế); (3) Nâng cao hiệu quả hệ thống (giảm thiểu tác động ngoại cảnh tiêu cực như ô nhiễm, phát thải độc hại).
Trong lĩnh vực nội thất – Nơi vòng đời sản phẩm thường ngắn và tốc độ đào thải cao – Mô hình tuyến tính bộc lộ nhiều hạn chế. Kinh tế tuần hoàn (CE) biến thách thức này thành cơ hội thông qua 6 chu trình vật chất: Duy trì (Maintain) – Sửa chữa (repair) – Tái sử dụng (reuse) – Tân trang (refurbish) – Tái định dụng (repurpose) – Tái chế (Recycle). Nếu áp dụng nhất quán chu trình này, cho phép sản phẩm nội thất trải qua nhiều vòng đời, thay vì chỉ kết thúc tại bãi thải. Thiết kế module với cấu trúc tháo lắp linh hoạt và khả năng tái cấu trúc cao, giúp nâng cao tiện nghi không gian, giảm thiểu chất thải và kéo dài tuổi thọ sản phẩm.
Thiết kế bền vững, nền tảng của nội thất tuần hoàn
Để hiện thực hóa kinh tế tuần hoàn trong kiến trúc nội thất, các nguyên tắc thiết kế bền vững là điều kiện tiên quyết. Một sản phẩm nội thất bền vững thường tuân theo các hướng sau:
• Thiết kế để tháo dỡ (Design for Disassembly): Sử dụng kết nối cơ khí có thể tháo rời thay vì các liên kết cố định. Nhờ đó giúp việc tháo rời, sửa chữa, thay thế, phân loại vật liệu hiệu quả, tăng tỷ lệ tái chế và tái sử dụng vật liệu;
• Vật liệu thân thiện môi trường: Ưu tiên vật liệu tái tạo hoặc tái chế có chứng nhận bền vững (Gỗ khai thác có kiểm soát – chứng chỉ FSC, tre, kim loại tái chế,…) giúp giảm phát thải trong sản xuất và đảm bảo an toàn khi sử dụng;
• Tối ưu hóa vòng đời sản phẩm: Tinh giản cấu tạo và thiết kế thẩm mỹ để kéo dài tuổi thọ. Giảm chi tiết thừa, đơn giản hóa cấu trúc sẽ hạn chế hỏng hóc và dễ sửa chữa. Từ đó, sản phẩm được sử dụng lâu dài, giảm nhu cầu thay mới, góp phần bảo tồn tài nguyên;
• Giảm thiểu chất thải trong sản xuất: Tối ưu hóa sử dụng và chuẩn hóa module để giảm phế phẩm. Chuẩn hóa kích thước và liên kết giúp tận dụng cao nguyên liệu thừa và linh kiện tái sử dụng. Bên cạnh đó, phế liệu (mùn cưa, vụn vải,…) được tái chế thành vật liệu mới, khép kín chu trình vật chất.
Việc tuân thủ các nguyên tắc trên không chỉ đảm bảo sản phẩm nội thất đạt yêu cầu công năng và thẩm mỹ, mà quan trọng hơn còn giúp giảm đáng kể lượng rác thải phát sinh.
Đồ nội thất Module ( Modular Funiture )
Đồ nội thất module được định nghĩa là một hệ thống bao gồm các thành phần rời (modules) tiêu chuẩn có thể dễ dàng lắp ghép, tháo rời, thay thế hoặc mở rộng theo nhu cầu sử dụng và đặc thù không gian. Mỗi module được thiết kế như một đơn vị chức năng độc lập, có thể hoạt động riêng lẻ hoặc kết hợp linh hoạt để tạo nên những cấu trúc nội thất hoàn chỉnh như tủ lưu trữ, bàn làm việc, kệ sách hay ghế sofa.
Khái niệm này nhấn mạnh vào các giá trị cốt lõi gồm:
• Tính linh hoạt (flexibility): Cho phép thay đổi bố cục, mở rộng hoặc thu gọn kht kiông gian;
• Khả năng tùy biến (customization): Người dùng có thể cá nhân hóa theo nhu cầu và thẩm mỹ riêng;
• Tiếệm không gian và tài nguyên: Phù hợp với bối cảnh đô thị hóa và mô hình nhà ở nhỏ.
Theo Cambridge University Press (2024), đồ nội thất module là những sản phẩm được tạo thành từ nhiều khối có thể sắp xếp linh hoạt tùy mục đích. IGI Global (n.d.) cũng nhấn mạnh đặc tính chuẩn hóa và tái cấu hình, coi đây là yếu tố then chốt để đảm bảo tính bền vững và thích ứng trong dài hạn.
Vai trò của thiết kế module trong nội thất tuần hoàn
Thiết kế module nổi bật như một giải pháp hiệu quả để đưa ngành nội thất bước vào quỹ đạo kinh tế tuần hoàn. Bản chất của module là cấu trúc linh hoạt, cho phép tháo lắp, thay thế hoặc tái cấu trúc mà không ảnh hưởng đến toàn bộ sản phẩm. Nhờ đó, tuổi thọ được kéo dài, rác thải giảm thiểu và nhu cầu sản xuất mới cũng hạn chế.
Đặc điểm này đồng thời đáp ứng ba tiêu chí cốt lõi của kinh tế tuần hoàn:
- Thu hẹp vòng lặp tài nguyên: Tối ưu sử dụng tài nguyên bằng cách giảm nhu cầu sản xuất mới;
- Đóng vòng lặp tài nguyên chuẩn hóa và tách rời vật liệu để tái sử dụng hoặc tái chế khi kết thúc vòng đời;
- Làm chậm vòng lặp tài nguyên bằng việc nâng cao độ bền, khả năng bảo trì và nâng cấp, qua đó kéo dài thời gian sử dụng gấp nhiều lần so với nội thất truyền thống.
So sánh truyền thống và module. Bảng 1 dưới đây minh họa sự khác biệt giữa nội thất truyền thống và nội thất module qua các tiêu chí quan trọng. Có thể thấy, nội thất module vượt trội về độ bền, khả năng tái chế, tính thích ứng và chi phí vòng đời, dẫn đến đóng góp rõ rệt cho kinh tế tuần hoàn.
Lợi ích của nội thất module đối với không gian sống hiện đại
Linh hoạt và thông minh: Một trong những ưu điểm của thiết kế module là khả năng thích ứng linh hoạt. Khác với đồ nội thất truyền thống thường cố định về cấu trúc, nội thất module có thể dễ dàng tháo, lắp hoặc di chuyển để tạo thành nhiều cấu trúc không gian khác nhau. Ví dụ, một bộ sofa module có thể tách thành từng ghế đơn để tiếp khách, ghép lại thành giường ngủ khi cần, hoặc chuyển đổi thành sofa góc để tối ưu hóa diện tích phòng khách. Người dùng có thể tùy biến cách sắp xếp các mô – đun theo nhu cầu tức thời – một lợi thế mà đồ nội thất truyền thống gần như không thể đáp ứng.
(Nguồn: Ambivalenz, 2023)
Đa chức năng và tối ưu không gian: Thiết kế module thường đi đôi với triết lý đa chức năng (multi-functionality) – mỗi sản phẩm có thể đảm nhiệm nhiều vai trò cùng lúc. Một hệ tủ có thể tích hợp bàn, giường vừa đóng vai trò sofa vừa chứa ngăn kéo lưu trữ. Sự đa năng giúp tiết kiệm diện tích, giảm nhu cầu phải sắm nhiều món đồ riêng lẻ, mang lại sự gọn gàng tiện nghi.
Cá nhân hóa trải nghiệm sống: Nội thất module còn nổi bật ở khả năng cá nhân hóa cao. Người dùng có thể tự do sáng tạo cách sắp xếp, kết hợp hoặc mở rộng các module theo sở thích và nhu cầu riêng, từ việc thay đổi bố cục kệ, phối hợp màu sắc đến mở rộng chức năng. Đặc tính này không chỉ thỏa mãn thị hiếu thẩm mỹ cá nhân, mà còn tạo sự gắn kết giữa con người với không gian sống do chính tay mình tạo dựng.
Có thể thấy, nội thất module không chỉ giải quyết bài toán công năng trong không gian nhỏ, mà còn mang đến giải pháp thẩm mỹ – công năng – cá nhân hóa toàn diện, phù hợp với xu hướng sống linh hoạt và bền vững hiện nay.
Thực tiễn quốc tế và xu hướng ứng dụng tại Việt Nam
Trên thế giới, nhiều doanh nghiệp tiên phong đã áp dụng thành công module trong nội thất theo kinh tế tuần hoàn. IKEA (Thụy Điển) là ví dụ điển hình. Các dòng sản phẩm module tiêu chuẩn như kệ Kallax hay sofa Vallentuna, đồng thời áp dụng chiến lược đóng gói phẳng (flat-pack) để tối ưu chi phí vận chuyển. IKEA cũng có chương trình mua lại và tân trang hoặc tái chế đồ cũ, qua đó đảm bảo vật liệu được luân chuyển trong hệ sinh thái tuần hoàn của hãng. Báo cáo bền vững của IKEA FY2022 cho biết gần 99,9% gỗ sử dụng đạt chứng chỉ FSC hoặc đến từ nguồn tái chế, với mục tiêu trở thành công ty 100% tuần hoàn vào năm 2030.
Nếu IKEA đại diện cho tính đại chúng, thì MUJI (Nhật Bản) tiêu biểu cho trường phái tối giản gắn với bền vững trong thiết kế module. Dòng sản phẩm hệ kệ Stacking Shelf gồm các module kệ chữ nhật có thể xếp linh hoạt, tùy biến; thiết kế này cũng hầu như không bị ảnh hưởng bởi thay đổi xu hướng. MUJI rất chú trọng độ bền: Theo báo cáo MUJI Sustainability (2022), hơn 70% sản phẩm nội thất được thiết kế với tuổi thọ trên 10 năm, giúp giảm đáng kể tần suất thay mới của người dùng.
Bên cạnh đó, các thương hiệu nhỏ như Lessmore (Ý) còn tiên phong sử dụng vật liệu tái chế. Lessmore áp dụng bìa carton tái chế và gỗ FSC tạo ra các sản phẩm nội thất module khả năng tháo lắp, có thể thay thế module hỏng và hoàn toàn tái chế khi kết thúc vòng đời. Dù còn mang tính thí nghiệm, Lessmore chứng minh rằng cả doanh nghiệp quy mô nhỏ cũng có thể đóng góp sáng tạo vì nền kinh tế tuần hoàn.
(Nguồn: Internet)
Tại Việt Nam, các doanh nghiệp nội thất đang từng bước tiếp cận xu hướng module đáp ứng nhu cầu thị trường trong nước. Một số doanh nghiệp và startup nội thất đã bắt đầu giới thiệu dòng sản phẩm đa năng, lắp ghép dành cho căn hộ nhỏ để thu hút khách hàng trẻ. Mặc dù thị trường chưa bùng nổ, các tín hiệu ban đầu cho thấy tư duy nội thất tuần hoàn đang dần được quan tâm. Trong đó, phân khúc đồ nội thất đa chức năng, thân thiện môi trường sẽ là động lực chính. Điều này đồng nghĩa, các doanh nghiệp nội thất Việt nếu nắm bắt sớm xu hướng module và bền vững có thể tạo lợi thế cạnh tranh và chiếm lĩnh được sự tin cậy của người tiêu dùng quan tâm đến môi trường.
Thách thức và hướng phát triển
Dù có nhiều ưu điểm, việc triển khai nội thất module còn đối diện một số thách thức. Thứ nhất, yếu tố tâm lý thói quen tiêu dùng: Một bộ phận khách hàng vẫn ưa chuộng đồ nội thất nguyên khối truyền thống, xem đó như biểu tượng của sự bền vững và sang trọng. Thứ hai, chi phí ban đầu: Nội thất module đòi hỏi độ chính xác cao trong thiết kế – gia công cũng như sự linh hoạt của chuỗi cung ứng, chi phí sản xuất nội thất module thường cao hơn so với sản phẩm truyền thống sản xuất hàng loạt. Thứ ba, thiếu tiêu chuẩn chung: Mỗi nhà sản xuất có thể phát triển kích thước và kết nối module riêng, dẫn đến thiếu tương thích giữa các thương hiệu, hạn chế khả năng hình thành hệ sinh thái chung rộng lớn.
Để khắc phục những rào cản trên, cần có sự phối hợp đồng bộ từ nhiều hướng:
- Giáo dục thị trường: Nâng cao nhận thức của người tiêu dùng về lợi ích dài hạn, nhấn mạnh tính bền vững, tiết kiệm chi phí vòng đời và khả năng thích ứng không gian của sản phẩm nội thất module;
- Tiêu chuẩn hóa module: Xây dựng các bộ tiêu chuẩn chung về kích thước module, khớp nối và phụ kiện, nhằm gia tăng khả năng tương thích giữa các thương hiệu;
- Ứng dụng công nghệ mới: Khai thác công nghệ in 3D và sản xuất kỹ thuật số để chế tạo module tùy biến với chi phí thấp, đồng thời giảm lãng phí nguyên liệu;
- Ngoài ra, khuyến khích phát triển mô hình dịch vụ: Cung cấp các dịch vụ cho thuê, đổi mới hoặc nâng cấp module định kỳ. Ví dụ, khách hàng có thể thuê nội thất theo mùa hoặc đổi mẫu mã trong khi công ty nội thất vẫn kiểm soát được vòng đời sản phẩm để tái chế hiệu quả.
Triển vọng phát triển của đồ nội thất module gắn với những biến chuyển trong lối sống và nhận thức xã hội. Quá trình đô thị hóa, xu hướng sống tối giản và sự quan tâm ngày càng lớn đến phát triển bền vững cho thấy nhu cầu về các giải pháp nội thất linh hoạt sẽ tiếp tục gia tăng. Theo báo cáo của Transparency Market Research (2024), thị trường nội thất module toàn cầu được định giá khoảng 61,1 tỷ USD vào năm 2023 và dự kiến đạt 98,0 tỷ USD vào năm 2034, với tốc độ tăng trưởng bình quân năm (CAGR) khoảng 4,4% trong giai đoạn 2024 -2034. Tại Việt Nam, nhu cầu này thể hiện rõ ở nhóm dân số trẻ sống trong căn hộ nhỏ, đề cao sự linh hoạt và tiện nghi. Thiết kế nội thất module không chỉ đáp ứng công năng và thẩm mỹ, mà còn góp phần thúc đẩy mô hình kinh tế tuần hoàn – thông qua việc kéo dài vòng đời sản phẩm, dễ dàng tái cấu trúc và tái chế.
Kết luận
Thiết kế đồ nội thất theo module đang dần khẳng định một giải pháp nội thất thông minh, linh hoạt và bền vững trong bối cảnh kinh tế tuần hoàn. Với cấu trúc tháo lắp, tái cấu trúc và mở rộng, thiết kế nội thất module không chỉ mang lại sự tiện nghi cho không gian sống hiện đại mà còn kéo dài vòng đời sản phẩm, giảm rác thải và tối ưu hóa tài nguyên – đúng các mục tiêu cốt lõi của phát triển bền vững.
Để nội thất module trở thành tiêu chuẩn mới của ngành nội thất, đòi hỏi sự đồng hành của toàn bộ chuỗi cung ứng nội thất: Các nhà thiết kế cần tiên phong chuyển đổi tư duy sang sáng tạo theo hướng module; các doanh nghiệp sản xuất nên đầu tư công nghệ mới, sẵn sàng tăng chi phí ban đầu để thu lợi lâu dài; nhà quản lý có thể hỗ trợ bằng chính sách tiêu chuẩn và khuyến khích tuần hoàn; và người tiêu dùng đóng vai trò quyết định khi lựa chọn nội thất module, ưu tiên sửa chữa hoặc tái chế thay vì thải bỏ.
Tóm lại, thiết kế sản phẩm nội thất module không phải trào lưu nhất thời, mà đang trở thành tiêu chuẩn mới trong lĩnh vực nội thất – nơi sự linh hoạt, bền vững và thẩm mỹ được kết hợp hài hòa, module sẽ là chìa khóa để kiến trúc nội thất tiến gần hơn đến mô hình kinh tế tuần hoàn, mang lại lợi ích lâu dài cho cả con người và hệ sinh thái.
ThS Lê Thị Phương Dung 1
SV Nguyễn Quang dũng 2
1 Nhóm Chuyên môn Nội thất – Khoa Kiến trúc & Quy hoạch
Trường Đại học Xây dựng Hà Nội
2 68KDNCT1 + ĐH Xây dựng Hà Nội
Chú thích:
Nghiên cứu này được trường ĐH Xây dựng Hà Nội (HUCE) tài trợ trong đề tài mã số KD 2005 – 24.
(Bài đăng trên Tạp chí Kiến trúc số 10-2025)
Tài liệu tham khảo:
1. Ellen MacArthur Foundation. (2024, August 21): Circular economy principles. Ellen MacArthur Foundation – https://www.ellenmacarthurfoundation.org/ci cular-economy-principles;
2. European Parliament. (2015, December 1): Circular economy: Definition, importance and benefits. European Parliament. https://www.europarl.europa.eu/topics/en/art cle/20151201STO05603/circular-economy definition-importance-and-benefits;
3. European Union. (2018): Circular economy in the furniture industry. European Circular Economy Stakeholder Platform. https://circulareconomy.europa.eu/platform/s tes/default/files/circular-economy-in-the furniture-industry.pdf;
4. Transparency Market Research. (2024). Modular furniture market outlook 2024–2034. Transparency Market Research. https://www.transparencymarketresearch.com/modular-furniture-market.html;
5. Cambridge University Press. (2024). Modular furniture. In Cambridge Dictionary. Retrieved from https://dictionary.cambridge.org
6. IGI Global. (n.d.). What is Modular Furniture? In Design Workshop: Outcomes, Models and Prototypes. Retrieved from https://www.igi-global.com.
